Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
TranscendentalnyinietranscendentalnysensjednościwmyśliXIIIwieku
ludziprofesjonalniezajmującychsiębadaniemtejepokijestbodajupowszechnianie
-wgranicachmożliwościiwłasnychkompetencji-choćbyokruchówwiedzyztej
dziedziny,przybliżanieówczesnychautorów,dzieł,problemów,stylówmyślenia,
sposobówargumentowania,krótkomówiąc,tegowszystkiego,coÉtienneGilson
nazwałprzedlatynduchemfilozofiiśredniowiecznej”.Możesiębowiemokazać,że
taprehistoriafilozofiiskrywanietylkoskamielinyimuzealneeksponaty,aletakże
żywąmyślmyśliciela,zktórymmożnanawiązaćdialog,wejśćwspór,szukaćpraw-
dy,inawetscholastycznyżargonniemusibyćwtymprzeszkodą.
Przedmiotemtegostudiumniejestjednakmyślśredniowiecznajakotaka,ani
nawetśredniowiecznateoriatranscendentaliówenbloc.Właściwątreściąrozpra-
wyjestporównanieianalizatranscendentalnegoznaczeniajednościijejsensów
nietranscendentalnychwmyśliXIIIstulecia,itonatlefilozoficznejtradycjikształ-
tującejprzezwiekimyślenieojedności.Wzbiorzepojęćtranscendentalnychwy-
różniamyzatempojęcietranscendentalnejjednościinanimkoncentrujemyswoją
uwagę,konfrontującjeztakimisposobamirozumieniaistosowaniapojęciajed-
ności,któretranscendentalnejkwalifikacjiniemają.Kwalifikacjatajestturozu-
mianawzgodzieztradycjąśredniowiecznejmetafizyki,azatemjejsensbędzie
odbiegaćodnowożytnegoiwspółczesnegotranscendentalizmu,toznaczyzarówno
odspecyficznego,epistemologicznegorozumieniatranscendentalnościwfilozo-
fiiKanta,jakiodtranscendentalnościwłaściwejfenomenologiiHusserlowskiej.
Przezpojęciatranscendentalnewniniejszejpracyrozumiećsiębędzietepojęcia,
którewklasycznejmetafizyceuznawanozaponadrodzajowe,transcendującecałą
logicznąklasyfikacjęrodzajówigatunków,taktrafnieilustrowanąprzezndrzewko
Porfiriusza”.Pierwszymztychpojęćjestpojęciebytu,apozostałe-zwłaszcza
najpowszechniejtakąkwalifikacjąobdarzanepojęciajedności,prawdyidobra-są
zniegowyprowadzoneprzezanalizęróżnychsposobówujmowaniaczypoprostu
myśleniabytu.
Takaanaliza,którejkilkaprzykładówpochodzącychzwiekuXIIIwłączyłemdo
tejpracywrazzeszkicowymichobjaśnieniem,ujawniapewneogólnewłasnościbytu
(passionesentis),araczejpewnejegopodstawoweznaczenioweodniesienia(pri-
maeintentiones),niewyrażonewprostwpojęciubytu.Wspólnymicechamitakich
ogólnychwłasnościczyteżznaczeniowychnintencji”bytu(niebezpowoduprzez
najważniejszychmyślicielitejepokinazywanychrazmodiessendi,akiedyindziej
modisignificandi)miałybybyć:powszechność,toznaczybezwyjątkoweprzysługi-
waniekażdemubytowi,maksymalnaekstensja,rozumianajakorównozakresowość
zbytem,konwertybilność,czyliwsiebienawzajemnobracalność”albopoprostu
zamienność(zgodniezformułą:ensetunum,ensetverum,ensetbonum,unumet
verumłconvertuntur),analogiczność,czylimożliwośćorzekanianiejednoznaczne-
go,aleniedowolniewieloznacznego,tożsamośćcodorealnego,przedmiotowego
odniesienia(idemsecundumsupposita),azarazemnietożsamośćznaczeniowa,in-
nymisłowy:różnicapojęciowa(differentiaratione).Wyliczonepowyżejwspólne
cechysązarazemwarunkamitranscendentalnościpojęćwklasycznejmetafizyce,
którazatranscendentalia,czylipojęciaspełniającepowyższewarunki,uznajenaj-
