Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Marksizmjakoideologiatotalna
27
Nagrunciejednakprzywołanychtukoncepcjiniesposóbrozwijać
tegowątkumaterialnościideologii.Jestto,jaksądzę,podstawowasła-
bośćstanowiska,wynikającawprostzesposobu,wjakiArendtiBer-
lindefiniująswójpunktwyjścia:jakoDwłaściwemyśleniepolityczne”.
Ideologietotalitarnesąztejperspektywyprzedewszystkimzdegene-
rowanąformątegomyśleniaizagrożeniemdlaniego,aleniesposób
dowiedziećsię,jakdziałają.AniuArendt,aniuBerlinanieznajduje-
mybowiemteoriipokazującej,wjakisposób,przezjakieśrodkidzia-
łaideologia.Jedynymbodajnarzędziem,którymteoriatotalitaryzmu
dysponujewtejsprawie,jestmetaforazbiorowego,zaraźliwegosza-
leństwa33-metaforapokazującawięc,żeteoriatotalitaryzmu
niemożeobejśćsiębezpojęciaideologii,alezara-
zemniepotrafigowyjaśnić.Pokusatotalitarna(podobniejak
namiętnościnacjonalistyczneczyDfundamentalistyczne”)dlamyśle-
nialiberalnegopozostajezagadką,alezagadkąniezbędnądomyślenia
opolityce.Wyobrażenieooddziaływaniuideologii,jakieznajdujemy
utychautorów,mawięcdlatejmyślicharaktersymptomu:okazujesię
zarazemcentralneiniewyjaśnione,ważneidokońcaniejasne.
Dlaautorówliberalnychniekażdaideologiajesttotalitarna,ale
totalitaryzmniemożeobejśćsiębezideologiiototalnychcelach34.
Toonawyjaśniachoćbyskalęterroru,decydującąojakościowejod-
miennościtotalitaryzmuodinnychformrządu:jeślidladespotylęk
potrzebnyjestdozdławieniaopozycji,towustrojutotalitarnymter-
rordotykanietylkofaktycznychczypotencjalnychpretendentówdo
33Metaforatapojawiasię,jakoniezbędna,takżewnowszychpracach,zob.A.Be-
sançon,Przekleństwowieku,przeł.J.Guze,Czytelnik,Warszawa2000,s.28-29.Tekst
Besançonajestzresztąsymptomatycznynakilkasposobów,choćbyprzezto,wjakispo-
sóbprzeciwstawiaDnormalne”myślenie,moralność,instytucjetymDnienormalnym”,
tojesttotalitarnym.Zob.tamże,np.s.29,35.
34RozróżnienietopodkreślanaprzykładJörgBaberowsky:bolszewicyniespra-
wowalitotalnejwładzynadspołeczeństwem,aleDwprowadzilidoniego”swojeDrosz-
czenie”dojejsprawowania.Zob.J.Baberowsky,Czerwonyterror,tłum.J.Antkowiak,
WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa2009,s.9.Jesttopowracającymotywkrytyki
teoriitotalitaryzmu,jakonieodróżniającejintencjitotalnejwładzyodjejfaktycznej,da-
leceniedoskonałejrealizacji;zob.teżP
.Śpiewak,Myślpolitycznaiszoa,w:P
.Śpiewak
(red.),Dawneidee,noweproblemy,WydawnictwaUniwersytetuWarszawskiego,Warsza-
wa2010,s.160-161.
