Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
Pokońcuideologii(wprowadzenie)
jestdlaArendtistotne,jeślimabronićliberalizmupolitycznegoprze-
ciwkouroszczeniomcałościowychteoriizmianyspołecznej,przede
wszystkim-marksizmu.
Berlinokreślanarzędziaowegozniewoleniaszerzej,jakoDsolid-
nyszkieletwpostaciinstytucji,«mitów»,rutynyżyciaimyślenia”29.
WprzypadkuArendtiBerlinaproblemideologiitotalitarnychjest
postawionypodobnie:sądestrukcyjnedlamyśleniapolitycznegoidla
wolności.Berlinidziejednakdalej,zauważając,żeideologietedziałają
wcielonewszereginstytucji,upowszechnianychprzekonań,anawet
praktyk.Wspominając,żewpaństwietotalitarnymwszelkiewątpli-
wościczydylematysątraktowanejakoobjawchorobypsychicznej30,
wskazujenasposóbfunkcjonowaniaideologii:niewpostacizbioru
idei,myślowegokaftanaczyprotezyintelektualnej31,alewpostaci
szeregupraktykmaterialnych-choćbytakprostych,jakpozbawianie
pracyosóbniewygodnychpolitycznie.Innymnarzędziem,podstawo-
wymdladziałaniaideologii,jestoczywiścieformowaniejęzyka:upo-
wszechnianieokreślonychsłów,sposobówargumentowania,toposów.
Tenwątek,bardzoważnywdwudziestowiecznejrefleksjinadideolo-
gią,takżeukazujespecyficznemedium(jednozwielu),przezktóre
ideologiadziałajakotwórmaterialny,anietylkomyślowy.Ideologia
bywazapisanawupowszechnionychsformułowaniachużywanych
bezrefleksyjnie.WefekcieideologiamożeDmówić”przeznaszesłowa
niejakowbrewnaszejwoli32.
29I.Berlin,IdeepolityczneXXwieku,s.81.
30Zob.tamże,s.79,82.
31ParafrazasformułowaniaCzesławaMiłosza:DZamiastręki,którągorącakrew
płynieodsercadopalcówtrzymającychpióro,danobymiznakomitąprotezędialekty-
ki”,Cz.Miłosz,Zniewolonyumysł,KrajowaAgencjaWydawnicza,Kraków1990,s.252.
32CiekaweprzykładyzawieraklasycznestudiumLTIVictoraKlemperera.Weźmy
pierwszyzbrzegu:wjednymzrozdziałówKlempererśledzirozszerzeniezakresuzna-
czeniowegoczasownikaAufziehen(Dnakręcać”)izmianęzabarwieniazpejoratywnej
(wznaczeniuDnaciągany”)napozytywną(Ddobrzerozwinięty,zorganizowany”):ludzie
używającytegosłowastopniowoprzestająwyczuwaćniestosownośćtegoDmechanicz-
nego”słowadlaokreślanialudzkichdziałań.Słowotowznaczeniunadanymmuprzez
IIIRzeszę,zapisujeKlemperer,przetrwałojejupadek,przedłużającżywotnośćpewnych
schematówmyślenia.Zob.V
.Klemperer,LTI.Notatnikfilologa,przeł.J.Zychowicz,Wy-
dawnictwoAletheia,Warszawa2014,s.51-54.
