Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
oanalizieparadygmatycznejisyntagmatycznej26,muzyki
mimetycznejiniemimetycznejKarolaBergera27czy
MieczysławaTomaszewskiegoozjawiskupieśniroman-
tycznej28–docieramydorefleksjisumującychfunkcje
sztukibrzmieniawulegającejprzemianomeuropejskiej
kulturze,zakotwiczonejwdychotomiiApollaiDionizosa,
wodwiecznymsporzeratioiemotio.
Muzyka,rozdzielającasięodzaranianawokalną
iinstrumentalną,religijnąiświecką,zmierzawswym
szczytowymokresierozwoju,wmieszczańskimXVIII
iXIXwieku,dodwóchgatunkówkulturowych–zjed-
nejstronysymetrycznejsonatyizindywidualizowanej
fugi29,azdrugiej–sferabsolutnejiprogramowej.
PonowniejawiąsięnamwielkieosobowościBrahmsa
iWagnera.
ZnanajestteoriaLeonardaB.Meyera,którywykreśla
wmuzycenaprzemiennewystępowanieprądównarracyj-
nychistrukturalnych,oryginalnośćzaśpoglądówna
sekwencjehistoriimuzyki(bezbarokuicharakterystyki
romantyzmuorazzomówieniemklasycyzmuod
Monteverdiego)przedstawiaLucienRebatet30,kiedy
akcentujerodzimepreferencjemodalnewobecgermań-
skiejpełnejwyrazuidramatyzmutonalności.
PhilipG.Downswswejmonografii31rysujepod
koniecXVIIIwiekuobrazdwóchistniejącychsprzecz-
nychorientacji:klasycznej,wywiedzionejodImmanuela
Kanta,iromantycznej,zainspirowanejm.in.przez
JohannaGottfriedaHerdera,któretoideemiaływpływ
napowstającywówczasromantyzm32.Takąpolaryzację
oglądałyscenymuzycznepowielokroć:np.antagonizm
RameauiRousseauodcisnąłsilnepiętnonapoglądachna
muzykę,wtwórczościXXwiekuprzezbipolowedziała-
nieStrawińskiegoiSchönberga,uwarunkowaneponadto
politycznie,wmuzycedawnejbinarnierozgrywałysię
przekazyGiovanniegoPierlugidaPalestrinaiOrlanda
diLasso.Znanesątakżesylwetkikompozytorów
zespalającychdwabieguny,np.umiejscowionyprzez
SiegfriedaBorrisawdrugiejfaziewitalizmu33Arthur
Honegger,łączącyznamionaestetyczneromańskiej
igermańskiejproweniencji34,czytwórcafrancuski
AlbertRousselopreferencjachtakklasycyzujących,
jakimpresjonistycznych35.
Wtymmiejscuniebędęmówićoprzenikającychsię
izogniskowanychprzeciwnie,aczwtymsamymczasie,
manieryzmach(nietylkotymgłównymzprzełomuXVI
iXVIIwieku,lecztakżenp.oGrupieSześciu),ozwro-
tachtwórcówwdrugąstronę(BolesławSzabelski),
odopełniającychsięeklektyzmach(RalphVaughan
Williams),oinkrustacjigatunkówwcałkiemodmienne
upostaciowania(np.fugawokresieklasycznym36),
owirtuozowskiejpraktyceinkorporowaniajednego
elementuwinnąpostać(np.fugiwcyklachwariacji–
JohannesBrahms),outworachnowatorskich,powstałych
wkontrowersjidoistniejącejdominacji(np.IKoncert
skrzypcowyKarolaSzymanowskiego,romantyzujący
Koncertfortepianowyd-mollKV466Wolfganga
Amadeusza)czyogatunkuwsamejswejistociebinar-
nym,antagonizującym–gatunkukoncertuinstrumental-
negoczywokalnego.
Przeciwstawnesobiestylewystępujączęstojednocześ-
nie–np.kodklasycznejmuzykiinstrumentalnejwraz
zkonwencjonalnątwórczościąreligijną,gatunkibywają
kontaminacjądwóchodmiennych(opera,oratorium),
słowonaróżnychzasadachiwrozmaitychstopniach
dominacjizespalasięzdźwiękiem(pieśń,ballada),do
pewnychrodzajówpowracasiępodziesięcioleciach
(IVSymfoniaJohannesaBrahmsazbarokowąchaconną),
modelbywareinterpretowanycałkieminaczej(sonata
wwiekuXXbezdawnychstygmatów,awrodzaju
utworuDdźwięczącego”,fugauWitoldaLutosławskiego).
Czasemjedenstylprzeradzasięwcośzupełniezadziwia-
jącego(dziełoWagnerawgatunkimasowejrozrywki
ifilmuproguXXwieku,wedługterminuNietzschego
Dfest”izzgodniezteząJulietKoss37),możnanawet
zpowodzeniemdokonaćsprzężeniasacrumiprofanum
(GloriaFrancisaPoulenca),mieszankastylówokreśla
przekazdanegokompozytora(neoklasycznyneoroman-
tyzmSzabelskiego),bywreszciezaakcentowaćwspół-
obecnośćzarazemnurtunowatorskiegoiustępującego
(kresbarokuwrazzniemieckimsentymentalizmem
ifrancuskimrokoko;koniecneoromantyzmuobok
pojawiającegosięneoklasycyzmu)ażposyntetyzującą
wszystkietezjawiskapostaćBeethovena–teiinne
obracającesięwciągłymruchuplanetydźwiękowe
dowodząistnieniaorazsilnegoikonstruktywnego
oddziaływaniakanonuwzajemnegoprzyciąganiasię
iodkształcaniaprzeciwieństw,conapiętnowałoeuropej-
skąkulturęodzaraniaażpodzieńdzisiejszy,odwielo-
kierunkowejkontaminacjigatunkuchoraługregoriań-
skiegopowspółczesnypostmodernizm,także
skontrastowanyemocjonalnieiwarsztatowo.Wspomnieć
jeszczetrzebakoniecznienierozerwalny,zmienny
westetyceiwzajemniesiebiedeterminującyzwiązek
muzykizesztukamiplastycznymi,coporywającoopisuje
np.PeterVergowswejdylogii38,niemówiącointerpre-
tacjiwmuzyceideifilozoficznych(chociażby
np.FryderykaNietzschegowmodernizmieczyteorii
JeanaJacques’aRousseauwwygenerowaniu
romantyzmu).
DlafascynującegonarratoramuzykiLeonarda
B.Meyerahistoriajestzawszeinterpretacją,wypadkową
przemianspołecznychiichkierunków,ideeisformułowa-
niakompozytorówuzasadnianesąkontekstemkulturo-
wymdanejepoki,oddziałującychwówczaskanonów
#2/2014/STUDIAARTYSTYCZNE
9
