Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.1.Celebadawczeipodstawowezałożeniateoretycznepracy
wiedzyosytuacjiicechachzachowania-przezzewnętrznegoobserwatora44.
Posiadaniewolnejwolioznaczastopniowalnąwolnośćodaktualniedziała-
jącychzewnętrznychczynnikówkontrolujących,nieoznaczanatomiast
wolnościodswojegocharakteruczy,ujmująctoinaczej,odtakiego,anie
innegoukształtowaniaprzezdziedzicznośćiśrodowiskowprzeszłości.Po-
dejścienazywaneindeterminizmemrealistycznymprzyjmujezałożenie,że
zachowanieczłowiekajestjedynieczęściowouwarunkowaneprzezśrodowi-
sko(zprzeszłościiteraźniejsze)orazprzezwarunkigenetyczne.Wolność
indywidualnajestturozumianajakostan,wktórymistniejepewienzakres
wyborudziałań,ideiiwłasnejdrogiżyciowej,zaśstopieńowejwolnościjest
zależnynietylkoodobiektywnejrzeczywistości,aleteżodwiedzypodmiotu,
adekwatnościibogactwajejstrukturpoznawczychitp.Wolnośćjestwięc
pewnąrelacjąmającąstrukturępodlegającąanalizie.Poczuciewolności
(swobody)należyzaśtraktowaćjakoprzykładignorowaniaobiektywnych
relacjizeświatem.
Badaniapsychologiczne,acozatymidzie,wiedzaztejdziedzinyopierasię
wdużejmierzenadeterminizmie.Niewynikastądjednak,żekoncepcja
wolnościwolijestbezsensu,nlecztylkotrzebaoprzećnazałożeniu,że
wszystkiepoczynanialudzkieuzależnioneodjakiśprzyczyn,tj.żepowstają
wokreślonychwarunkach”45.J.Pieterzaproponowałwprowadzeniesformu-
łowanianswobodapostępowania”.Postępowaniebyłobytymbardziejswo-
bodne,imbardziejbyłobyuzależnioneodtzw.własnejwoli,tj.własnych
chęci,pragnień,zamiarów,planów,ideałów,wartości.Zachowaniebyłoby
tymmniejswobodne,imbardziejpodlegałobyprzyczynomspozadanej
osobowości,awięcbyłobyzależneod-wewnętrznieprzezdanąosobęnie-
akceptowanych-nakazówizakazóworazokolicznościprzymusowych.
44RozróżnienietoprzyjmowałrównieżM.Planck,pisząc:nzobiektywnienaukowegopunktuwi-
dzeniawolaludzkajestzdeterminowana,natomiastzsubiektywnegopunktuwidzeniawłasnej
świadomościczłowiekawolajegojestwolna.Tedwatwierdzenianiezawierająaniniejasności,
anisprzecznościpojęciowej.Stająnaprzeciwsiebierównorzędnieiżadnegoznichnienależy
oceniaćniżejniżdrugiego”-M.Planck,Determinizmczyindeterminizm?(w:)Jednośćfizycznego
obrazuświata,Warszawa1970,s.191.
45J.Pieter,Słownikpsychologiczny,Wrocław-Warszawa-Kraków1963,s.320,za:J.Trzópek,
Problemwoli...,s.215.
37