Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
aztegowynika,żemusionanieustannierewidowaćwłasnefundamenty,rozważaćjeiprzekształcać.Bardziejniżjako„semiologia”czy
„semiotyka”naukatabudujesięjakokrytykasensu,jegoelementówipraw–jakosemanaliza.
C.„Określeniedokładnegomiejscasemiologiinależydopsychologa”–piszeSaussureistawiatymsamymzasadniczyproblem:problem
miejscasemanalizywsystemienauk.Dzisiajjestrzecząoczywistą,żepsychologowi,anawetpsychoanalitykowitrudnobyłobydokładnie
określićusytuowaniesemanalizy;mogłabytomożezrobićjakaśogólnateoriafunkcjonowaniasymbolicznego,doktórejukonstytuowania
wkładsemiotykijestniezbędny.NależałobyjednakrozumiećpoglądSaussure’ajakoprzestrogę,żesemiotykaniebędziemogłabyć
formalnąneutralnościąjakczystaaksjomatyka,aninawetjaklogikaczyjęzykoznawstwo.Badającdyskursy,semiotykabierzeudział
wowej„wymianiezastosowań”międzynaukami,którąjakojedenzpierwszychrozpatrywałracjonalnymaterializmBachelarda,isytuuje
sięnapograniczuwieludziedzin,równieżtychwytworzonychprzezproceswzajemnegoprzenikaniasięnauk.
Jeżeliwięcchcemyuniknąćpojmowaniajejjakopodejściaakumulującegosensitworzącegowtensposóbujednoliconeicałościowepole
jakiejśnowejsummyteologicznejizacząćwytyczaćobszarsemiotyki,topowinniśmydookreślićjejzwiązkizinnymi
naukami14.
Właściwejejmiejsceprzyznajesemiotycerelacjapodobnadotej,którałączymatematykęzmetamatematykami,leczprzedstawiona
wskalipowszechnej,obejmującejwszelkąkonstrukcjęznaczącą.Relacjawycofaniawstosunkudosystemówznaczących,awięc
wstosunkudoróżnorodnychpraktykznaczących,któreokreślają„naturę”,wytwarzają„teksty”,prezentują„nauki”.
Semiotykawchodzijednocześniewskładkorpusunauk,gdyżmaswójodrębnyprzedmiot:sposobyiprawaznaczenia(społeczeństwo,
myślenie),ijestwypracowywananapograniczuinnychnauk,alezachowujeteoretycznydystans,którypozwalajej
rozpatrywaćdyskursynaukowe,doktórychsamanależy,bywydobywaćznichnaukowyfundamentmaterializmu
dialektycznego.
WswojejklasyfikacjinaukPeircerezerwujeszczególnemiejscedlateorii,któreumieszczapomiędzyfilozofią
iidioskopią15(doktórejnależąnaukifizyczneinaukihumanistyczne).Teoretykajestpodkategoriąnaukfilozoficznych(logiki,
estetyki,etykietc.)oboktego,coPeircenazywa
necessaryphilosophy
,acowedługniegomożnanazwać„
epistemy
,ponieważtylkoona
spośródnaukurzeczywistniaPlatońskąiogólniehelleńskąkoncepcjęεπιστημη”.„Tapodkategoriamatylkodwadziały,któreztrudem
możnauznaćzaporządkilubraczejzarodziny:chronoteorięitopoteorię.Tentypbadańjestwstadiumdziecięcym.
Niewieluludziuznaje,żeistniejecośinnegoniżspekulacjaidealna.Możliwe,żewprzyszłościtapodkategoriazostaniedopełnionainnymi
porządkami”.Wydajesięnam,żesemiotykamożesiędziśbudowaćjakotakateoretyka:naukaoczasie(chronoteoria)itopografia
aktuznaczącego(topoteoria).
Będącinstancją,którarozpatrujeprawaznaczącości,przezwyciężającopórlogikijęzykakomunikacyjnego,wktórejbrakujemiejscadla
podmiotu,alewłączającwtrajektorięswegoteoretyzowaniajegotopologie,atymsamymzwracającsiękusobiesamejjakojednemu
zeswychprzedmiotów,semiotyka/semanalizabędziebowiemkonstruowanajakopewnalogika.Alebardziejniżlogikąformalną
będzie,byćmoże,tym,conazwanologikądialektyczną–terminem,któregoobaskładnikineutralizująwzajemnieteleologię
dialektykiidealistycznejorazcenzurędotykającąpodmiotwlogiceformalnej.
Dokonując„wymianyzastosowań”międzysocjologią,matematyką,psychoanalizą,językoznawstwemilogiką,semiotykastajesię
dźwignią,któraprowadzinaukikuwypracowaniujakiejśgnozeologiimaterialistycznej.Interwencjasemiotykipowodujeprzesunięcie
systemunaukizmuszagodozwróceniasiękumaterializmowidialektycznemu,pozwalającmudostrzecwypracowywanieznaczenia,czyli
wytworzyćjakąśgnozeologię.Systemnaukowyzostajewytrąconyzeswejpłaskościiwzbogacasięogłębię,którarozpatruje
konstytuującegooperacje–otło,którerozpatrujeprocesznaczący.
Wtensposóbsemiotykajakosemanalizai/lubkrytykawłasnejmetody(swegoprzedmiotu,swoichmodeli,swegodyskursu
–ustanawianychprzezznak)wpisujesięwpodejściefilozoficzne(wkantowskimsensietegoterminu).Itowłaśnienaobszarze
semiotykiprzeobrażeniuulegadystynkcjafilozofia/nauka–natymobszarzeipocząwszyodniego,filozofianiemożeignorowaćdyskursów
–systemówznaczących–nauk,anaukiniemogązapominać,żesądyskursami–systemamiznaczącymi.Jakomiejscewnikanianauki
wfilozofięorazkrytycznejanalizypostępowanianaukowego,semanalizarysujesięjakokonstrukcjaumożliwiającałamaną,
uwarstwioną,zróżnicowanąstrukturęgnozeologiimaterialistycznej,czylinaukowejteoriisystemówznaczących
whistoriiorazhistoriijakosystemuznaczeniowego.Dlategoteżmówimy,żesemanalizawytrącaogółsystemówznaczeniowychnauk
zichbezkrytycznejjednoznaczności(skupionejnaichprzedmiocie,aignorującejpodmiot),krytycznieporządkujesystemyznaczeniowe,
przyczyniającsięwtensposóbdozbudowaniafundamentuniejakiegośSystemuWiedzy,lecznieciągłejseriizdańnatematpraktyk
znaczących.
Semanaliza,wzamierzeniuprzedewszystkimkrytyczna,niebędziekonstruowanajakoskończonygmach,„ogólnaencyklopediastruktur
semiotycznych”,ajeszczemniejjakonajwyższyszczyt,„ostateczny”i„nasycony”metajęzykplątaninyjęzyków,zktórychkażdy
uznajeinnyza„plantreści”.OiletakizamiarprzyświecametasemiologiiHjelmsleva16,otylesemanalizarozdzierautajoną
neutralnośćponadkonkretnegoiponadlogicznegometajęzykaorazwyznaczajęzykomichostateczneoperacje,abyprzypisać
impodmiotihistorię.Niepodzielającbowiementuzjazmuglossematyki,któranaznaczyła„pięknąepokę”RozumuSystematyzującego,
przekonanegoouniwersalnościswychtranscendentalnychoperacji,semanalizaodczuwawpływFreudowskiego,anainnejpłaszczyźnie
Marksowskiego,wstrząśnięciapodmiotemijegodyskursem,anieproponującżadnegouniwersalnegoizamkniętegosystemu,formalizuje
poto,bydekonstruować.Unikawtensposóbagnostycznegoowijaniajęzykawokółniegosamegoiwyznaczamucośleżącegopozanim
–„przedmiot”(systemznaczący)stawiającyopór,którysemiotykaanalizuje,abyusytuowaćjegoformalizmwmaterialistycznejkoncepcji
historycznej,któraotęformalizacjęzahacza.
Naobecnymetapie,pełnymwahań,rozdartympomiędzyscjentyzmemaideologią,semiotykawgłębiasięwewszystkie„przedmioty”
zobszaru„społeczeństwa”i„myśli”,cooznacza,żeprzenikanaukispołeczneiszukapokrewieństwazdyskursemepistemologicznym.
D.Jeżelisemiotykastawiadopieropierwszekroki,szukającsiebiejakonauki,tojejproblemysąjeszczesłabiejnaświetlone,kiedy
dotykategospecyficznegoprzedmiotu,tekstu,którywskazaliśmywcześniej.Rzadkosięzdarza,amożenigdy,byrozmaiciteoretycy
iklasyfikatorzynaukwswoichschematachpoważniebralipoduwagęmożliwośćnaukiotekście.Tasferaaktywnościspołecznej
wydajesięoddawanawpachtideologii,czynawetreligii17.
Wrzeczysamejtekstjestakurattym,coniedajesiępomyślećwcałymsystemiepojęciowym,naktórymopierasię
obecnainteligencja,botowłaśnietekstwytyczajejgranice.Zastanawiaćsięnadtym,cootaczaobszarpewnejlogikipoznawczej,
ponieważjestzniegowykluczone,icoprzezsamoswojewykluczeniepozwalakontynuowaćtedociekania,dlaniegoślepeiprzeznie
wspierane–toniewątpliwiedecydującykrok,którymusispróbowaćuczynićnaukaosystemachznaczeniowych,nauka,która
studiowałabyje,nieuznającwykluczeniatego,cojąumożliwia,i–niezawłaszczająctego–przymierzająctodopojęćzjegownętrza(jak
„struktura”lubwszczególnychwypadkach„nerwica”,„perwersja”etc.),leczodpoczątkupodkreślającowąinność,
zewnętrzność.Iwtakimznaczeniunaukatabędziematerialistyczna.
Oczywistejestzatemto,żewskazanietekstujakonależącegodoprzedmiotupoznaniasemiotykijestgestem,któregozarówno
przesadność,jakitrudnośćsobieuświadamiamy.Nieodzownewydajenamsięjednakkontynuowanietychbadań,którewnaszychoczach
przyczyniająsiędoskonstruowaniasemiotykinieblokowanejprzezpresupozycjeteoriiznaczenia,ignorującychtekstjako
swoistąpraktykę,atymsamymstająsięzdolnedoprzebudowaniateoriiznaczącości,którawtensposóbstaniesięgnozeologią
materialistyczną.Tenwkładbędziewynikałzfaktu,żewstosunkudotekstu–izewzględunaszczególnecechytegoprzedmiotu
–semiotyka,bardziejniżinnedziedziny,musiwymyślaćsamąsiebie,rewidowaćswojematryceimodele,przebudowywaćjeinadawać
imwymiarhistorycznyispołeczny,którywmilczeniujekonstruuje.
Tekstkonfrontujesemiotykęzfunkcjonowaniem,któretoczysiępozalogikąarystotelesowską,wymagająckonstruowaniainnejlogiki
iposuwająctymsamymdoskrajności–doprzesady–dyskurswiedzy,wkonsekwencjizmuszonyustąpićlubwymyślićsię
nanowo.
Tooznacza,żetekstpodsuwasemiotyceproblematykę,któraprzenikanieprzeźroczystośćwytworzonegoprzedmiotu
znaczącegoikondensujewwytworze(wobecnymkorpusiejęzykowym)dwojakiproceswytwarzania
iprzekształcaniasensu.Natymwłaśnieobszarzesemiotycznegoteoretyzowaniawłączasięwiedzapsychoanalityczna,
proponująckonceptualizacjęzdolnąuchwycićwyobrażalnośćwjęzykupoprzezwyobrażone18.
Zadającpytaniapsychoanalizie,semanalizamoże„odprzedmiotowić”swójprzedmiot:próbowaćrozpatrywać–wproponowanejprzez
siebiekonceptualizacjitegospecyficznegoprzedmiotu–przekrójpionowy,nieograniczonyanipoczątkiem,anikońcem,rekonstruując
wytwarzanieznaczącościwtakiejmierze,wjakiejtowytwarzanieniejestprzyczynąwytworu,niepoprzestającnapowierzchownym
