Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Podmiot–oznaczaćbymogłojejuchwyceniewtym,codlaniejnajbardziejswoiste,amianowiciewprzekształceniu,jakiemupoddajeona
swekategorie,atakżeskonstruowaniejejobszarupozanimi.Tensamgestoznaczawyodrębnieniewtekścienowegopola
pojęciowego,któregożadendyskursniemożezaproponować.
C.Będącspecyficznymobszaremrzeczywistościspołecznej–historii–tekstuniemożliwiautożsamianiejęzykajakosystemu
komunikowaniasensuzhistoriąjakopewnącałościąlinearną.Tooznacza,żeniedopuszczaondoukonstytuowaniasięjakiegoś
symbolicznegokontinuum,którespełniałobyfunkcjęhistorycznejlinearnościinigdyniespłaciłoby–jakiekolwiekuzasadnienia
socjologiczneipsychologicznebymudawano–długugramatycznejisemantycznejbudowiejęzykowejpowierzchnikomunikacyjnej.
Rozbijającpowierzchnięjęzyka,tekstjest„przedmiotem”pozwalającymprzełamaćmechanikępojęciową,któraustanawiahistoryczną
linearność,orazodczytaćhistorięrozwarstwioną,oczasowościprzerywanej,powtarzalną,dialektyczną,niedającąsię
sprowadzićdojakiegośjednegosensu,leczzłożonązróżnychtypówpraktykznaczących,którychwielorakiciągnie
mapoczątkuanikońca.Wtensposóbzarysujesięinnahistoria,będącąpodszewkąhistoriilinearnej:powtarzalnierozwarstwionahistoria
znaczącości,którejjęzykkomunikacyjnywrazzjegoukrytąideologią(socjologiczną,historycystycznąlubsubiektywistyczną)
stanowijedyniepowierzchowneoblicze.Tęrolętekstodgrywawkażdymrzeczywistymspołeczeństwie–narzucamusięjąnieświadomie,
zakazujesięjejlubutrudniasięjąwpraktyce.
D.Jeżelinawettekstumożliwiatakieprzekształcaniehistorycznejliniiwbryłę,tozachowujekonkretnezwiązkizrozmaitymitypami
praktykznaczącychwbieżącejhistorii–wewoluującymblokuspołecznym.
Wczasachprehistorycznych/przednaukowychpracawjęzykuprzeciwstawiałasięaktywnościmitycznej5i–niepopadając
wprzezwyciężonąpsychozęmagii6,leczocierającsięonią,możnabyrzec:poznającją–jawiłasięjakoprzedziałoddzielającydwa
absoluty:Sensbezjęzykaponadodniesieniem(jeżelitakiejestprawomitu)orazCiałojęzykazawierającewsobierzeczywistość(jeżeli
takiejestprawoobrzędumagicznego).Przedziałumieszczonynapozycjiozdobnika,toznaczyściśnięty,leczumożliwiający
funkcjonowanieelementówsystemu.Przedział,którywciąguwiekówbędziesięoddalałodobrzędu,byzbliżyćsiędomitu;tegozbliżenia
paradoksalniedomagasięspołecznapotrzebarealizmu,pojmowanegojakoporzuceniecielesnościjęzyka.
Wepocenowoczesnejtekst„obcyjęzykowi”,zazwyczajprzeciwstawianyformalnemupoznaniunaukowemu7,jawisięjakooperacja
poprzezjęzykwprowadzającaowąpracę,któranajwyraźniejprzypadanauce,aktórąprzesłaniaprzedstawieniowy
ikomunikacyjnyładuneksłowa,amianowicie:zwielokrotnianieotwartychsystemówzapisu,niepodporządkowanychregulującemu
ośrodkowijakiegośsensu.Nieprzeciwstawiającsięaktowinaukowemu(bitwa„pojęciaiobrazu”dzisiajsięnietoczy),leczbynajmniejsię
znimniezrównująciniestarającsięgozastąpić,tekstzapisujeswądomenępozanaukąipoprzezideologięjakoujęzykowieniezapisu
naukowego.Tekstprzenosidojęzyka,awięcdohistoriispołecznej,historyczneprzeobrażeniaznaczącości,przypominającete,które
wjegodomeniesązaznaczaneprzezodkrycianaukowe.Tatranspozycjaniemogłabysiędokonać–lubpozostałabynieważna,zamknięta
wswejmyślowejisubiektywistycznejosobności–gdybyformułowanietekstunieopierałosięnapraktycespołecznejipolitycznej,awięc
naideologiipostępowejklasydanejepoki.Dlategoteż,transponującoperacjęzapisunaukowegoiwyrażającpewną
postawęklasową,czyliprzedstawiającjąw
signifié
tego,cojestrozumianejakoJedensens(struktura),praktykatekstowa
przesuwapodmiotdyskursu(sensu,struktury)ikonstruujesięjakooperacjajegorozpraszaniawzróżnicowanejnieskończoności.
Jednocześnietekstunikacenzurowania„naukowej”eksploracjiznaczącejnieskończoności,cenzurowaniacharakterystycznegodlapewnej
postawyestetycznejinaiwnegorealizmu.
Wnaszychczasachtekststajesięobszarem,naktórymrozgrywasię–uprawiasięiprzedstawia–epistemologiczne,społeczne
ipolityczneprzeobrażenie.Tekstliterackiprzenikaobecnieobliczenauki,ideologiiipolitykijakodyskursuiusiłujejekonfrontować,
rozkładać,przetapiać.Wieloraki,czasemwielojęzyczny,aczęstopolifoniczny(przezmnogośćtypówwypowiedzi,jakiewsobiełączy),
uobecniaonwykresowegokryształu,jakimjestpracaznaczącościuchwytywanejwkonkretnympunkciejejnieskończoności:
wteraźniejszympunkciehistorii,wktórymtanieskończonośćsięnarzuca.
Osobliwośćtakzdefiniowanegotekstuoddzielagozdecydowanieodpojęcia„dziełaliterackiego”,jakimposługujesięinterpretacja
ekspresjonistycznaifenomenologiczna,łatwopopadającawpopulizm,głuchaiślepanarejestrzróżnicowanychikonfrontowanych
poziomówwwielowarstwowym–zwielokrotnionym–
signifiant
języka;zróżnicowanieikonfrontacja,którychswoistyzwiązekzrozkoszą
wyraźniedostrzegateoriaFreudowska,aktórepraktykatekstowazwanaawangardową,współczesnaipóźniejszaodprzełomu
ideologicznegodokonanegoprzezmarksizm,akcentujewsposóbhistorycznieznaczący.
Jeżelinawetwprowadzonetupojęcietekstuwymykasięwładzyobiektuliterackiego,któregodomagająsięwspólniewulgarny
socjologizmiestetyzm,toniesposóbgopomylićzowympłaskimobiektem,któryjęzykoznawstwouznajezatekst,usiłując
sprecyzować„sprawdzalnereguły”jegowewnętrznejorganizacjiiprzekształceń.Pozytywistycznyopisgramatyczności(syntaktycznejczy
semantycznej)lubniegramatycznościniewystarczydozdefiniowaniaswoistościtakiegotekstu,jakijesttutajczytany.Jegobadaniebędzie
polegałonaanalizieaktuznaczącego–nazakwestionowaniusamychkategoriigramatyczności–iniebędziemogłozakładaćustalenia
systemuregułformalnych,którepokryłybybezresztypracęznaczącości.Pracatajestzawszepewnąnadwyżką,przekraczającą
regułydyskursukomunikacyjnegoiwyraźnieuobecnionąwformuletekstowej.Tekstniejestzbioremwypowiedzeń
gramatycznychczyniegramatycznych;jesttym,codajesięwyczytaćzosobliwościowegozespoleniaróżnychwarstwznaczącości
uobecnionejwjęzyku,któregopamięć–historię–ożywia.Toznaczy,żejestonzłożonąpraktyką,którejgrafymożeuchwycićteoria
swoistegoaktuznaczącego,dokonującegosięwnimpoprzezjęzyk,itojedyniewtakiejmierze,wjakiejnaukaotekściebędziemiała
cośwspólnegozopisemjęzykowym.
II
„Ruchpoznanianaukowego–otocojestistotne”.
LENIN,
ZESZYTYFILOZOFICZNE
8
Wyłaniasięzatemproblemuznaniaprawadoistnieniadyskursu,któryodzwierciedlałbyfunkcjonowanietekstowe,oraz
naszkicowaniapierwszychpróbskonstruowaniategodyskursu.Semiotykawydajesięnamdzisiajoferowaćjeszczeniecałkiemwytyczony
terendowypracowaniategodyskursu.Nieodrzeczybędzieprzypomnieć,żepierwszeusystematyzowanerozważanianadznakiem
–σημεϊον–prowadzilistoicyiżepokrywałysięonewczasiezpoczątkamistarożytnejepistemologii.Starającsiędotrzećdotego,
couważasięzajądroznaczenia,semiotykarozpatrujeówσημεϊονnatledługiegorozwojunaukodyskursie(językoznawstwa,logiki)oraz
ichnadrzędnejdeterminanty–matematyki–ipojmujesiebie,nakształtrozległegoprojektuLeibniza,jakorachuneklogiczny
różnychsposobówznaczenia.Oznaczato,żepodejściesemiotycznełączysięniejakozpodejściemaksjomatycznymugruntowanym
przezBoole’a,deMorgana,Pierce’a,Peano,Zermelo,Fregego,Russella,Hilbertaiinnych.Wrzeczysamejwspółczesneużycieterminu
„
semiotyka”
zawdzięczamyjednemuzpierwszychaksjomatyków,CharlesowiSandersowiPeirce’owi9.Jeżelijednakdrogaaksjomatyczna,
przeniesionapozadomenęmatematyki,prowadziwsubiektywistyczno-pozytywistycznąślepąuliczkę(czegopotwierdzeniem
Logiczna
strukturaświata
RudolfaCarnapa),toitakprojektsemiotycznypozostajeotwartyibardzoobiecujący.Przyczynytegobyćmożenależy
szukaćwtakimpojmowaniusemiotyki,jakiemożnawyczytaćzkrótkichwskazówekFerdinandadeSaussure’a10.Odnotujmyznaczenie,
jakiemadlanasSaussure’owskasemiologia:
A.Semiotykabędziekonstruowanajakonaukaodyskursach.Abyuzyskaćstatusnaukowy,będziemusiaławpierwszejfazieoprzećsię
najakimśbycieformalnym,czylizdyskursuodzwierciedlającegopewną„rzeczywistość”wydobyćjakiśbytpozbawionyzewnętrznego
odniesienia.CzymśtakimjestdlaSaussure’aznakjęzykowy.Wykluczanieprzezeńodniesienia(
référent
)ijegoarbitralność11wydająsię
dzisiajzałożeniamiteoretycznymi,dopuszczającymilubuzasadniającymimożliwośćaksjomatyzacjidyskursów.
B.„…wtymsensiejęzykoznawstwomożepatronowaćcałejsemiologii12,mimożejesttylkojednymzjejsystemów”13.Wtensposób
wyrażonazostałamożliwość,żesemiotykapotrafiwymknąćsięprawomznaczeniadyskursówjakosystemówkomunikacjiirozpatrywać
innesferyznaczącości.Wypowiedzianezostajewięcpierwszeostrzeżenieprzedmatrycąznaku,zastosowanepotemwpracy
samegoSaussure’apoświęconejtekstom,zatytułowanej
Anagrammes
,którazarysowujelogikętekstowąodmiennąodtej,którą
rządziznak.Problemkrytycznegobadaniapojęciaznakustajewięcprzedkażdympodejściemsemiotycznym:jegodefinicja,jego
rozwójhistoryczny,jegoprzydatnośćwrozmaitychtypachpraktykznaczącychorazjegozwiązkiztymipraktykami.Semiotykęmożna
zbudowaćtylko,jeślibędzieonabezwzględnieposłusznaprawu,naktórymsięopiera,amianowicierozwiązywaniudziałańznaczących,
