Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10Konceptualizacjakontroliprzezhamowanie
1010Wprowadzenie
Problematykasamokontroliwłasnychdziałańprzezczłowiekajestobecna
wmyślieuropejskiejodkądfilozofowiestarożytniprzenieśliswojezaintereso-
wanazkosmologiinaantropologię(Kofa,1979,s.5).Wpsychologiibyłaona
początkowowiązanazdowolnością,dopóki-główniewkontekścieodkryć
radzieckiejrefleksologiiiamerykańskiegobehawioryzmu-nieodmówiono
naukowościintrospekcyjnymbadaniomnadwoląiświadomością.Szybkojed-
nakpowróciłananakademickiesalony”
,gdywlatach30.XXwiekuClarkHull
iEdwardTolmanwStanachZjednoczonychorazLewWygotskiwZwiązkuRa-
dzieckimzauważyli,żezachowańludzkichniedasięjednakwyjaśnićzpomi-
nięciemichcelowościidowolności(por.Kofa,1979,s.26).Odtegoczasujest
staleobecnawpsychologii,choć-jaktwierdziSmykowski(2012,s.91)-sama
wolaijejrozwójniedoczekałysięjeszczepsychologicznejkonceptualizacji.
Dowolnośćzachowańoznacza,żenieonejedyniereakcjączłowiekana
aktualnieodbieraneprzezniegobodźce,ależewniemałymstopniudeter-
minowanejegowolą.Szczególniewyrazistymprzykłademzachowańdowol-
nychte,wktórychludzieprzeciwstawiająsięswojejwoliirobiącośwbrew
sobie.Takiezachowaniaodróżniajągatunekludzkiodinnychiwarunkiem
rozwojuspołecznego(Smykowski,2012,s.89).Choćdowolnośćzachowa-
niarozwijasięstopniowojużwokresiedzieciństwa(zob.rozdział3),tojako
jednazgłównychcechfunkcjonowaniawybijasięnaplanpierwszydopiero
wokresiedorosłości.Wszakbyciedorosłymtoprzedewszystkimpodejmo-
wanieróżnychzobowiązańitrwaniewichrealizacjipomimoprzeszkód-
zycznych,społecznychczypsychologicznych(Brzezińskaiin.,2019,s.297).
Współczesnydorosły,bardziejniżkiedyś,musibyćrównieżgotowydoreali-
zacjiwłasnychzamierzeńwzmieniającychsięwarunkach,czylidowielokrot-
negoredefiniowaniaswojejsytuacjiżyciowej.Takazaradnośćwymaganie
17
AdamMickiewiczUniversityPress©2023