Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
9
gminnej)iCerkwi.Nieprzeszkodziłotowszakżerosyjskimsocjaldemo-
kratomuznaćrobotnikówzajedynąklasęspołecznązdolnądorewolucji.
TakipoglądprzejęlizresztąznaukKarolaMarksa,któregokontynuatorzy
wEuropieZachodniejiwRosjiodrzucilizaswoimnauczycielemewolucyj-
nądrogędo„lepszegoświata”narzeczrewolucji,tzn.świadomychdziałań
mającychnaceluunicestwienietradycyjnychwartościitradycyjnegosyste-
mustosunkówspołecznych,ekonomicznychorazpolitycznych.Inaczejmó-
wiąc,owiradykalniinteligencimarzylio„wyzwoleniuprawdziwejnatury
ludzkiej”krępowanej,zjednejstrony,przezsystemsamodzierżawnyobcią-
żonybalastemtradycji,wiaryprawosławnejiwynikającejznichswoistej
moralności,azdrugiej–przezrodzącysiękapitalizm,awięcprzezwłas-
nośćprywatnąireprezentującejąinstytucje.
Towszakżetylkojednastronazagadnienia,ponieważ–costaramsię
wksiążcewykazać–wRosjiistniałyśrodowiskainteligenckie,którenie
miaływielewspólnegozszerokorozumianymradykalizmem,socjali-
zmem.Mowaoczywiścieoliberałach,którzyodAleksandraRadiszczewa,
uznawanegozapionierarosyjskiegoliberalizmu,ażdokadetówzpocząt-
kudwudziestegowiekuopowiadalisięzaewolucyjnądrogądoustroju
demokratycznego,bądźtomonarchiikonstytucyjnej,bądźrepubliki,aco
–wedługnich–miałozależećodwarunków,wjakichprzyjdzieimdzia-
łać.Awłaśnieliberałowie,nieodrzucającwiaryw„normalnyrozwójhi-
storyczny”
,zrazuniewykluczali„przełomurewolucyjnego”
,przynajmniej
napoczątkowymetapiewalkizsamowładztwem(np.radykalneskrzyd-
łoruchudekabrystowskiegozPestlemnaczele).Jednakzbiegiemczasu
wśródzwolennikówtakiegopoglądunarastałoprzekonanie,żerewolu-
cjaniejestkonieczna,powróciliwięcdoswojegopierwotnegopoglądu,
ztymżegłówny„napęd”ewolucjizaczęlidostrzegaćniewgospodarce,lecz
wpolityce,tj.napłaszczyźnieinstytucji.Takipoglądrosyjscyliberałowie
wyprowadzilizmyśliniemieckiej,konkretnieheglowskiej,która–inaczej
niżangielskaifrancuska(LockeiRousseau)–właśniepaństwouważała
zaczynnikorganizującyspołeczeństwoobywatelskie.Wedługtejkoncep-
cji,kierunekewolucjiRosjibyłprosty.WszystkozaczęłosięzaPiotraI,
któryprzezswereformynarzuciłRosjijakiśrodzajporządku.Następny
krokuczyniłaKatarzynaII,zwalniającszlachtęzobowiązkusłużbypań-
stwu,comiałojąprzekształcićwklasęśrednią.AleksanderIInatomiast
–znoszącpoddaństwochłopów,tworzącziemstwa(samorządterenowy)
iniezawisłesądy–sprawił,żezaistniaływarunkidlapolitycznegodojrze-
waniaspołeczeństwawduchuliberalnym.Procestenzostałczęściowowy-
hamowanyprzezAleksandraIII.ZapanowaniaMikołajaIIRosjawroku
1906otrzymałajakiśrodzajparlamentu,costwarzałoszansędalszejewo-
lucjiustrojowejwkierunkukrajówonajstarszejtradycjiliberalnej,takich
