Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
AdamLityński
pórislamuwrazzekspansjąImperiumOsmańskiegospowodowałyreakcjęobronną
izamknięciesięnaobce,wtymzachodnioeuropejskie,wpływy.Kościółprawosław-
nyjestautokefaliczny,cooznacza,żejestzdecentralizowany.Przeciwieństwemjest
Kościółrzymskokatolicki,silniescentralizowanynaświecie.Rozczłonkowanieoczy-
wiścieosłabiaKościółprawosławny.Zauważmyteż,żeKościółprawosławnyużywał
językadanejnacji,zaśKościółkatolickiużywałłaciny,cobyłoelementemspajającym.
WBizancjumcesarzbyłgłowąKościoła.nMiędzywładząświeckąaduchownąistniała
»harmonia«,cowpraktyceoznaczało,żecesarzeuczestniczyliwdziałalnościKościo-
ła,włączniezestanowieniemprawakanonicznego,zwoływaniemsoborówimiano-
waniembiskupów.Wzamianpaństwostałonastrażyuchwałsoborowychibroniło
religii[ś].CałąideologięabsolutyzmuwRosjistworzyłoduchowieństwo,któreza-
kładało,żeinteresomreligiiiCerkwinajlepiejposłużymonarchiaonieograniczonej
władzy”66.PonadtojużwXVw.zwyciężyłaopcjaCerkwibogatejiwspierającejpań-
stwoorazwspierającejsięnawładzypaństwowej67.OdtegoczasuKościółprawosław-
nyipaństwowistociesięutożsamiają.Zauważyćwarto,żeogromnemajątkiziemskie
CerkwiwistocienienależałydoCerkwijakocałości,lecz-zpowodudalekoidącej
decentralizacjiorganizacyjnej-właścicielamibylipatriarcha,biskupi,konkretnecer-
kwie,klasztory,ławry(opactwa),parafie.Cizaśjakowłaścicieleziemscypodlegali
jurysdykcjinajpierwksięcia,potemcara.
PonieważwszelkawładzapochodziodBoga,awładzęsprawujecar,przetowszy-
scyludzieiinstytucje,wtymCerkiew,winnimusąposłuszeństwo.Takbyłojuż
przedPiotremI,zaśtenwielkicarwprowadził(1721)Regulaminduchowny,którym
zniósłpatriarchatorazskonfiskowałjegodochody.Wmiejsceurzędupatriarchy
wprowadziłŚwiątobliwySynodRządzący,naczelektóregostałoberprokurator;
byłotowistocieministerstwodosprawwyznań.ŚwiątobliwySynodRządzącynstał
sięjednymznajwierniejszychwykonawcówwolimonarchy,współdziałajączcarem
wumacnianiurosyjskiegoabsolutyzmu”68.MikołajBierdiajewakcentujebardzoni-
skipoziomoświatyikulturyhierarchiikościelnej,awkonsekwencjiuważareformy
CerkwidokonaneprzezPiotraIzapotrzebne,alebłędembyłoprzeprowadzanieich
siłą,nieliczącsięzuczuciamireligijnyminarodu.nPiotramożnaporównaćzLe-
ninem,reformęPiotrazprzewrotembolszewickim.Tosamochamstwo,przemoc,
narzucaniezgóryokreślonychzasad,przerwanieorganicznegorozwoju,negowa-
nietradycji,etatyzm,hipertrofiapaństwa,stworzenieuprzywilejowanejwarstwy
66
R.Pipes,Rosjacarówś,s.231,239.
67
K.Chojnicka,CerkiewprawosławnawreformachPiotraWielkiego,https://www.ejournals.eu›pliki
›art.PDF,s.288-289[dostęp:24.10.2022];taż,Cerkiewicar.PrawosławierosyjskiewreformachPiotra
Wielkiego,Kraków2011,s.219,passim.
68
Bliżejzob.K.Chojnicka,Cerkiewprawosławna…,s.283in.;zob.teżM.Klementowski,Powszechna
historiaustrojuś,s.323;M.Sadłowski,MiędzyMikołajemIIaLeninem.Państwowośćrosyjskaijej
koncepcjewczasierewolucjilutowej1917roku,Kraków2021,s.329;R.Pipes,Rosyjskikonserwatyzm
ijegokrytycy.Studiumkulturypolitycznej,tłum.A.Mrozek,Kraków2009,s.61.
