Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp.Dlaczegoretoryka?
13
toryki,pisząc,że„topikabyłaczymśwrodzajuskładupodręcznego.Możnatu
byłoznaleźćpomysłynajogólniejszegorodzaju-takie,jakichbyłopotrzebaprzy
układaniujakiegokolwiekpismaalbomowy”17.JerzyZiomek,piszącozasługach
Curtiusadlatopiki,podaje,żebadaczten„wylansowałtopikę”18.Nieomieszkał
jednakwtymsamymtekściezwrócićuwaginato,że
Curtiusbyłnieostrożnymożedlatego,żeniespodziewałsiętakiegosukcesuksiąż-
ki:szukającusprawiedliwieniadlapodjętejproblematyki,wjednymitymsamym
rozdzialeinformowałczytelnikaoużyteczności„toposu”sensustricteipokazywał
znaczeniemotywówtrwaleobecnychwsynchroniieuropejskiejkultury,aczęsto
iwszerzejrozumianejwspólnociezbiorowejpodświadomości,coprowadziłodo
identyfikacjitoposuzarchetypem19.
TopikawedługCurtiusapowstajewięczpowinowactwaretorykiiarchety-
pu,motywu,tematu,obrazuisłowa-klucza20,mitu,rytuału.Argumentacjajest
niezbędnymelementemwprocesieporozumiewaniasięautoraiodbiorcyrów-
nieżwkoncepcjachKennethaBurke’aiChaïmaPerelmana21.
Wszystkiepowtarzającesięiutrwalonekulturowotematyorazmotywymoż-
narównocześnieuznaćzate,któredałypoczątektoposom.Iwreszciejesttopos,
uźródełktóregostoitopostheatrummundiCurtiusa22.WprzypadkuFidykaświat
jawisięjakoscena,naktórejrozgrywająsięwydarzeniawspółczesności.Światjest
wielkimwidowiskiem,podczasktóregospołeczeństwodążydosytuacjirewolu-
cyjnej,gdydokonujesięczaszabawy-jakwkarnawale-światwywracasię„na
17D.J.Andrew,Główneteorieflmu,tłum.A.Kołodyński,WydawnictwoWyższej
SzkołyFilmowejTelewizyjnejiTeatralnej,Łódź1995,s.88-91.
18J.Ziomek,Retorykaopisowa,ZakładNarodowyim.Ossolińskich,Warszawa
1990,s.289.
19Tamże.Curtiusopracował,badającłacińskieśredniowiecze,konkretnetopiki:to-
pikamowypocieszającej;topikahistoryczna;topikawstępu;topikazakończenia;atakże
wtymsamymrozdziale:inwokacjadonatury;światnaopakodwrócony;chłopiecistarzec;
starakobietaidziewczyna;afektowanaskromność.Zob.:Słownikterminówliterackich,red.
J.Sławiński,Ossolineum,Wrocław2008,s.584.Wbadaniachnadliteraturąprzyjmujesię
czasemmetodęinterpretacjidziełapoprzezujawnianieobecnychwnimobrazówarchety-
powych.PrzykłademtakiegostanowiskasąpraceNorthropaFrye’a,wktórychautorpoj-
mujearchetypyjakotrwaleobecnewliteraturzemotywywywodzącesięzmituirytuału.
20Zob.:M.Rusinek,Retorykaobrazu,Słowo/obraz,terytoria,Gdańsk2012.
21Zob.:Ch.Perelman,Imperiumretoryki.Retorykaiargumentacja,tłum.M.Cho-
micz,PWN,Warszawa2002iK.Burke,Filozofaformyliterackiej,tłum.E.Rajewska,
WydawnictwoUniwersytetuGdańskiego,Gdańsk2014;K.Burke,RhetoricofMotives,
Prentice-Hall,NewYork1952.
22Literackimotywprzewodniwrazzrozwojemkulturyśródziemnomorskiejstwo-
rzyłpodwalinydlatoposuokreślającegożyciejakoscenyteatralnegowidowiska.
