Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nigdyjednakniebędzietoruchwsteczny”
80.Zdaniatakie
niebyłyiniemogłybyłybyćwypowiadanewXV-XVIIw.,
ponieważniemożliwebyłowtedyprzekonanie,żeczłowiek
jestcałkowicieniezależnyodwszystkichsiłwzględem
niegozewnętrznych;wrzeczysamejprzekonanietorówno-
ważnejestzałożeniu,iżżadnacałośćniejestczłowiekowi
dana,anawetjeślijestdana,toniewywieranańżadnego
wpływu;założenietakieprzeczyfundamentalnymprzesłan-
kommyśleniakategoriamijednościicałościczyjedności
isubstancji.Toteżideakumulacji,ograniczającprocesdo-
skonaleniasiętylkodoniektórychdziedzindziałalności
ludzkiej,współistniejeniekiedywtychsamychtekstach
zideąrenesansu;niemniejprzetotedwieideetrzebawy-
raźnierozróżniać,ponieważwyrastajązodmiennychprze-
słanekiprowadządoinnychkonsekwencjidlawarszta-
tuhistoryka.
Określenieprzesłanek,któreczyniłymożliwąakceptację
ideirenesansu,niewydajesięszczególniekłopotliwe.
Próbującuzasadnićtakieuporządkowanieczasuhistorycz-
nego,odwoływanosiębowiemzregułydotego,żeczło-
wiekjestzdeterminowanyprzeznaturę,którazmieniasię
wczasieiprzechodzikolejnoprzezfazyrozkwituiupad-
ku.Założenietobyłoprzyjmowaneprzezobagłównekie-
runkifilozoficznerenesansu.Platonizm,podkreślającnie-
śmiertelnośćduszy,nienegowałprzecieżzdeterminowa-
niaprzeznaturęczłowiekajakobytucielesnego,twierdził
tylko,żeposiadaonwolnąwolęwzakresieindywidualnego
doskonaleniasięidążeniakuBogu.Cosiętyczynatura-
lizmu,uznawanieprzezjegorzecznikówsformułowanego
tuzałożeniajestoczywistewświetletego,cozostałopo-
wiedzianewyżej;wypadatylkododać,żerównieżideę
cyklicznegocharakteruhistoriiprzedstawicieletegokie-
runkuwypowiadalizjasnościąniepozostawiającąnicdo
życzenia.nNajpospolitszymskutkiemprzemian,jakimpod-
legająpaństwa-pisałMachiavelliwklasycznymiczęsto
111111
80A.N.Condorcet,Szkicobrazupostępuduchaludzkiegopoprzezdzie-
je,przekł.E.Hartleb,Warszawa1957,s.5.
51
