Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
CzęśćI.Stanbadań
przyszłościKrólestwa.Realizacjatychaspiracjiwymagałaumiejętnościsamo-
organizacji,wytworzeniarozwiązańumożliwiającychsprawneporozumiewanie
się.Kwestiaprzyszłościpiastowskiegotronusprzyjałapowiększeniugrupynie
tyległównychdecydentów,botuprymwiodłanadaldygnitarskaelita,coosób,
któremożnabynazwaćDzapleczemspołecznym”podejmowanychrozstrzygnięć.
Doświadczenialat1370-1385,azwłaszczanegocjacjetowarzyszącezmianom
natronie,miałyistotneznaczeniewrozwojumonarchiistanowej,ugruntowa-
niapojęciaCoronaRegniPoloniaeiprzekonaniaoelekcyjnymcharakterzewładzy
monarszej.Sprzyjałyteżwykształcaniusięstrukturinstytucjonalnych12.Obie-
ralnytronbyłzdaniemAnnySucheni-GrabowskiejDkamieniemwęgielnym”13
przeobrażeńustrojowych,zapewniającychszlachciewdłuższejperspektywie
faktycznywspółudziałwpodejmowaniudecyzjiokluczowymdlamonarchiizna-
czeniu.Dochodzeniedotegostanutowieloetapowyproces,któregoważnym
elementemstałysięzwiązanezkwestiąnastępstwatronuprzywilejegeneralne-
wKoszycach(1374),Czerwińsku(1422),Jedlni(1430)iKrakowie(1433).
Wdawnejhistoriografii,coniepozostawałobezwpływunatreścinaucza-
niaszkolnego,przywilejenadaneprzezLudwikaijegonastępców-pierwszych
Jagiellonów-przedstawianojakokolejnekrokinadrodzeuszczuplaniaprero-
gatywkrólewskichnarzeczszlachty.Wnowszychpracachzwracasięuwagęna
kontraktualnycharaktertychdokumentów14.Wydawanewformieprzywileju,
wimieniuwładcy,byływistocieprzykłademugodymiędzyrządzącymirządzo-
nymi-stanowiły,cytującUruszczaka,Drezultatumowyspołecznejzawieranej
zmonarchą,wktórejokreślanowzajemnyzakresobowiązkówobustron”15.
LudwikAndegaweński,zgadzającsięnazwolnieniapodatkowedlaszlachty,
jednocześnieuzyskałzgodęszlacheckiegoogółunasukcesjęwliniiżeńskiej,
DprzełamującbarieręograniczającąwPolsceprawakobietdokorony”16.
PóźniejszeprzywilejenadawaneprzezJagiellonówdawałyichwystawcom
konkretnekorzyścipolityczne,umożliwiałyrealizacjębieżącychidługofalowych
politycznychplanów.Przywileje,cowartopodkreślić,pozauprawnieniamidla
szlachty,wprowadzałyteżdecyzjedotyczącesprawważnychdlacałegokrólestwa,
rozszerzającjednocześniezakresodpowiedzialnościszlacheckiegoogółuzafunk-
cjonowaniewymiarusprawiedliwości,działalnośćurzędówczysprawyskarbowe.
12Jużwlatach1382-1384pojawiłsięnowytypzgromadzeniaokreślanywźródłachjako
conventiogeneralis,conliliummagnum,conventummagnum,parlamentum,apopolsku-sejm,wktórym
uczestniczyłanietylkowąskagrupadygnitarzypaństwowych,aletakżeszlachtanieurzędnicza
inawetprzedstawicielemiast.Niewielepóźniejuformowałysięsejmyprowincjonalneoraz
sejmikiziemskie.
13A.Sucheni-Grabowska,PrzeobrażeniaustrojoweodKazimierzaWielkiegodoHenrykaWalezego,
w:TradycjepolitycznedawnejPolski,Warszawa1993,s.20.
14W.Uruszczak,„Speciesprivilegiumsuntdue,unumgenerale,aliudspecjale”.Przywilejewdawnej
Polsce,DStudiazDziejówPaństwaiPrawaPolskiego”2008,t.11,s.25.
15Tamże,s.26.
16A.Sucheni-GrabowskaużywapojęciaDpaktykoszyckie”,w:Przeobrażeniaustrojoweł,
s.21.
