Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
Wstęp
Przedmiotemkrytykibyłrównieżfakt,żezapośrednictwemteoriimodernizacji
szukanonazbytłatwychobjaśnieńzjawisk,aniewszystkowszakdajesięująć
wkategoriachpostępubądźjegobraku-niekażdazmianastanowiczęśćskła-
dowąprocesówmodernizacyjnych(wielezmianklasyfikujesięwkategoriach
modernizacjiwsposóbnieuprawniony).Ponadtoprzyjętypowszechniesposób
rozumienianowoczesnościstałsięźródłemtworzeniakatalogudychotomii,
jaknp.tradycja-nowoczesność,religia-laickość,coupraszczawizjęrzeczy-
wistości,sprowadzającbłędnienp.wszystko,coreligijne,dokategoriizjawisk
nienowoczesnych(a-jakustalonowostatnichlatach-np.chasydyzmmoże
byćuznanyzazjawiskonowoczesne)93.Kolejnąsłabościąjestto,żekoncep-
cjemodernizacjizakładajądeterministyczny,teleologiczny,linearnycharakter
zmianspołecznych.Dostrzeganoteżto,żekoncepcjeteniekiedywsposóbnie-
uprawnionyposzukująpodobieństwiminimalizująznaczenielokalnejspecy-
fiki.Innymmankamentemwielustudiówbyłopostrzeganiegrupprzeciwnych
modernizacjijakoDzacofanych”,wynikałotozinstynktownegoprzekonania,że
to,cojestobecnie,jestczymślepszym,doskonalszymodtego,cobyłodawniej.
Skutkowałotopozytywnymwartościowaniemkażdejzmianyzbliżającejzjawiska
zprzeszłościdostanudzisiejszego.Iwreszciezarzutnajpoważniejszy-teorie
modernizacji,jakwszystkiewielkieteorie,nieukazująjakiegośrzeczywistego
kształtuprzeszłości,alestanowiąjedyniepropozycjęinterpretacyjną,uzależ-
nionąodindywidualnychzałożeńpiszącego.
Niezależnieodpoczynionychzastrzeżeńwydajesię,żeteoriemodernizacji
wpewnymzakresiewciążmogąstanowićwartościowypunktodniesienia.Oile
tylkopolegająnawychodzeniupozaprosteimechanicznedychotomie,umożli-
wiająanalizęrolibiurokracjiczywzrostuprzemysłowo-gospodarczego,genezę
ifunkcjęspołecznychruchówprotestu,instytucjiedukacyjnych,atakżeodna-
lezienieDoczywistychcechwspólnych”iDuderzającychrozbieżności”procesu
modernizacji
94
.Warunkiemjestjednakodrzuceniewspomnianegodychotomicz-
negoujęcia,przeciwstawiającegotradycjęnowoczesności.Jakprzypomniałza
JosephemGusfieldemTomaszKizwalter,relacjemiędzyniminiezawszespro-
wadzająsiębowiemdokonfliktu:społeczeństwatradycyjneniesąDstatyczne,
stabilneiniezróżnicowanestrukturalnie”,apostępynowoczesnościniemuszą
prowadzićdoosłabieniatradycji95.
93Zob.M.Rosman,HasidismasaModernPhenomenon.TheParadoxofModernizationwithout
Secularization,DJahrbuchdesSimon-Dubnow-Instituts”6,2007,s.215-224.Ostworzenie
takiegokatalogudychotomiiwkilkuobszarachpokusiłsięH.-U.Wehler(tenże,Moderni-
zacja,nacjonalizm,społeczeństwo...,s.56-58):dotycząonenp.alfabetyzacji(tradycyjniesłaba,
nowocześniewysoka),empatii(tradycyjniesłaba,nowocześniesilna),oczekiwańżyciowych
(tradycyjnieniskie,nowocześniewysokie),kontrolispołecznej(tradycyjniebezpośrednia,
nowocześniepośredniaibiurokratyczna).
94H.-U.Wehler,Modernizacja,nacjonalizm,społeczeństwo...,s.108-110.
95T
.Kizwalter,Nowatorstwoirutyny.SpołeczeństwoKrólestwaPolskiegowobecprocesówmoder-
nizacji(1840–1863),Warszawa1991,s.9;tenże,Polskanowoczesność...,s.15.
