Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.Uwagiwstępnedlateoriinowegoczłowieka
43
two,ajeślipozostaćprzytymokreśleniu,toraczejmamydoczynieniaznie-
wolnictwemwyższegorzędu,opartymnazdeterminowanejczymożenawet
fatalistycznejkoniecznościdziejowej,tymsamymnawetnieuświadamianym.
Różnicapomiędzyprzestraszonymgłupcemazadowolonymniewolnikiem
ideijestistotnaiwartojądostrzegać.
WPolscewśródprzyczynsprowadzanianowegoczłowiekajedyniedoko-
munizmu48wymienićmożnatakżebezwiedneprzyjmowanienomenklatury
zaczerpniętejzpropagandowegodyskursusamychkomunistów,podobnie
jakdziejesiętozpojęciamirewolucjapaździernikowanaokreślenieprze-
wrotubolszewickiego,lubwydarzeniazamiastpowstanie,bunt,rewoltaw
przypadkuwybuchówekonomiczno-społeczno-politycznychwokresiePRL.
Możliwejestteżpodkreślaniewyjątkowościkoncepcjikomunistycznejze
względunapromowanewniejzmianywsferzemoralności.Aleczymżein-
nym,jeśliniebędziemybralipoduwagęwartościowania,sązmianyzastanej
formułymoralnejzapowiadaneprzezsocjalistów,narodowcówczypiłsud-
czyków?
Kolejnymbłędemjestbezkrytyczneprzeniesieniesynonimicznościtermi-
nównowyczłowiekihomosovieticuszeZwiązkuRadzieckiegonateren
Polski.Zachodzionawjęzykurosyjskim,czyteżsowieckim,gdziepropa-
gandaużywałatychpojęćzamiennie,preferującpierwszeznich.Wtenspo-
sób,mająckutemupełneprawo,postąpiłMichałHeller49,aczęśćpolskiej
naukibezwiednietozasymilowała.Tymczasemwjęzykupolskimpojęciehomo
sovieticus,zasprawąM.Hellera,A.ZinowiewaiJ.Tischnera,makonotację
jednoznacznienegatywnąiodmiennąodpromowanegoideałuwycho-
wawczego.
Nazakończenienależyjeszczerozważyćaspektsynonimicznościnowego
człowiekainadczłowieka.Zachodzionawówczas,gdykategorianadczłowie-
kaimplikujekoniecznośćzmianystanuteraźniejszego,comamiejscewwięk-
szościprzypadkówużywaniategopojęciaizmiana,nawetjeśliniezakłada-
nawprost,jestzawartawniewypowiedzianychtęsknotachzaideałem.Po-
dobneuwagiodnosząsiędopojęć:nowyczłowiekiideałczłowieka,które
przyjąćmożnazasynonimiczne,pamiętającoróżnorodnejkategoryzacji
pierwszegoztychterminów.
Byćmożetakżeprzyjmowaniedystynktywnościinienaturalnościprojek-
tupodtytułemnowyczłowiek,jestskutkiemniemożności,zróżnychzresztą
względów,wyjściapozadyskursideologiczny.Dlategonowyczłowiekjest
przedstawianyczasaminiejakooczywistypermanentnieodnawiającysię
proceswynikającyzprzemiancywilizacyjnych,aszczególniewystępującego
złaijegokontestacji,alejakopęknięcieizaprzeczenieludzkiejnaturyikul-
tury.Większyproblemmająztymhistorycyihistorycyliteraturyniżsocjo-
logowiewyrażającygłębszezrozumienietychkwestii.
48Tworzeniezkomunistycznejwersjinowegoczłowiekaewenementunieprzykładalnegodo
innychmodeliodgrywało,idziejesiętaknadal,funkcjęodróżniającądlaosóbużywających
tegopojęcia.Oilewydawałosiętozrozumiałeidopuszczalnewdyskursiesporupolitycznego
wokresiewalkzustrojemniedopuszczającympluralizmumyśliipoglądów,otylewdzisiej-
szymdyskursienaukowymdysfunkcjonalnośćtegomodelupodważatakisposóbmyślenia.
49Por.M.Heller,op.cit.;Â.Ì.Ìîêèåíêî,Ò.Ã.Íèêèòèíà,Òîëêîâûéñëîâàðü
ÿçûêàÑîâäåïèè,Ìîñêâà2005,s.464.Por.hasłoczłowiekradzieckiautorstwaWandy
Radolińskiejw:Mentalnośćrosyjska.Słownik,oprac.A.Lazari,Katowice1995,s.90.
