Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
Wstęp
przezwolędecydentów,abezpośrednioprzezstaraniamediów,orazantycy-
powanego,teoretycznegoschematuidealnego.Jednakbadającdyskurspro-
pagandowy,napotykamynieusuwalnyproblemścisłejkonwersjiobuodręb-
nychfigur.Niemówiącjużoprzedstawieniachwizualnychorazliteraturze
pięknej,gdzieidealnytypteoretycznyzprzyszłościnieistniejewogólealbo
jestutożsamianyzistotąteraźniejszą(wdodatkuróżnicepomiędzytymi
stanowiskamiwidocznesąwyłączniewwypowiedziachkrytyków).Wteks-
tachpropagandowychobamodelełącząsię,aróżnicepomiędzynimiulega-
jąplanowemu,świadomemuzatarciu.Powstającynowyczłowiekzdomino-
wałzresztąabsolutniewizjęteoretycznązprzyszłości,którapojawiasięwspo-
sóbniezwykleograniczony.Bardzorzadkomożnabyłospotkaćtakdaleko
wybiegająceantycypacjejakwtekścieJakubaLitwinaDwiekoncepcjewol-
ności,wKuźnicyz1947r.,który,zgodniezdoktryną,przypominał,żewprzy-
szłościnagruzachkapitalizmupowstaniebezpaństwowespołeczeństwo,
arządbędziesięograniczałtylkodokontroliirejestracji.79Alenawetwtym
przypadkuwizjetebyłybardzoogólnikoweiprzygodne.
Badaczadyskursupropagandowegoomijadylematzoddzieleniemjęzyka
propagandyodrealnejmyślipolitycznej.80Wzamianzatozmagasięon
zotwartymdefinicyjniesłownikiem,wktórymtreśćhasełjestodmiennaod
znanychmudotejpory.Źródłasprawiająteżinnetrudności.Niepostrzeże-
niemieszanowówczasjęzyki:ideologiczny,potoczny,propagandowy,na-
ukowy,dowolnieprzenoszącpomiędzynimitreściiwartości.Kolejnypro-
blemtorozważenie,któretreścisąkrótkotrwałątaktyką,acostanowistra-
tegię.Dodatkowegozastanowieniawymagaodpowiedźnapytanie,naile
publikowanewPolscetłumaczeniazpropagandyradzieckiejodnosiłysiędo
warunkówpolskichibyłyzgodnezpolskimipriorytetami.Jeślichodziowzory
człowiekaradzieckiegoprzywoływaneprzezautorówpolskich,niewywołują
oneżadnychobiekcji.Natomiastliteraturaradziecka(zarównopiękna,jak
ipropagandowa)niezawszewspółgrałacałkowiciezpolskimipropozycjami.
Nawetwomawianymokresiestalinizmuwłaściwegolat1949_1954widać
wniejwiększądozęradykalizmu.Wydajesię,żedalszetrwaniestalinizmu
wniezmienionejpostacidoprowadziłobydopełnejunifikacjitychcorazbar-
dziejzbliżającychsięmodeli,alekrótkiokreseksperymentuprzeszkodził
wpełnejhomogenizacjiobusystemównawetnapłaszczyźniepropagando-
wej.Jednaktegotypuzałożeniaprzynależąjużdopolazainteresowańhisto-
riialternatywnej.
Wpracyprzedstawionogłównetendencje,cooznacza,żeniewyczerpuje
onacałegozasobuopiniiipoglądównatematnowegoczłowiekawystępują-
cychwpropagandzietegookresu.Pozostałebyłyjednakmarginalne,wyni-
kałyzniemożnościopanowaniarelatywnegopluralizmu,względnieprzeoczeń
wcenzurzeinieprzedstawiałysobąrealnejalternatywy.
Podokonaniuanalizystosunkupomiędzyideałemwychowawczymamo-
delemnowegoczłowieka,przyjętezostałonapotrzebytejpracy,żesąto
pojęciazbieżne.Takieposunięciejestteżzgodnezówczesnąpolityką.Ideał
79J.Litwin,Dwiekoncepcjewolności,Kuźnica1947,nr10.
80Por.R.Matyja,PaństwowośćPRLwpolskiejrefleksjipolitycznejlat1956_1980,Kra-
ków_NowySącz2007,s.21.
