Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
Dorastaniewśródidei(1905-1919)
dycyjnymporządkuświata16.Atmosferęzamkniętegożydowskiegoświatazna-
komicieoddałIsaacBashevisSinger,wkładającwustanarratoraSpuściznyzna-
miennezdanie:DChociażświatsięposunąłnaprzód,wZakroczymiuwciąż
opłakiwanoświątynięzburzonąprzeddwomatysiącamilat”17.
Światzbudowanywtensposóbmiałtrwaćnieprzerwanie,jednakgwałtowny
rozpadstrukturstanowegospołeczeństwasprawił,żedawnewyobrażeniaule-
gałystopniowejerozji.Noweideeirozwójtechniki,powodującygwałtowne
przyśpieszenieżycia,sprawiły,żestosunkowołatwydoopisaniadotychczasowy
światniebyłjużwstaniepomieścićtakwielunowychzjawiskbeznieuchron-
negokonfliktumiędzynimi.Zmieniałsięzresztąnietylkoświatzewnętrzny.
ChoćwznacznejmierzeświatŻydówEuropyWschodniejpozostawałtakim,
jakimopisywałgoSinger,towjegoobrębiezaczęłysiępojawiaćzjawiskazjed-
nejstronyemancypacyjne,azdrugiej-asymilacyjne.Wpierwszymprzypadku
źródełszukaćnależywprzemianachporewolucyjnych,choćpoczątkiżydowskich
ruchówemancypacyjnychsięgająjeszczeczasówsprzedrewolucjifrancuskiej.
WichefekcieŻydzimielistaćsięobywatelami.DobrzeująłtoAleksanderHertz,
piszącopojawieniusięwiarywto,Dżeżydostwo,przezzmianęswoichobycza-
jówireformęswegoetosu,stopniowobędziesięmogłouwolnićodciasnych
ramkastowości,żeprzestaniebyćgrupąpogardzaną,żerozwiniewsobiepoczu-
ciewłasnejgodnościiznaczeniawobecinnych”18.Jednakniebyłototakiepro-
ste,przynajmniejwodniesieniudoKrólestwaPolskiego,gdziekwestiażydow-
skanapotkałananierozwiązywalnyproblem-zjednejstronywładzepaństwowe
postulowałyDucywilizowanie”społecznościżydowskiejprzednadaniemjejpełni
prawobywatelskich,zdrugiejzaśzainteresowanisprawązestronyżydowskiej
właśniewnadaniuprawwidzielimożliwośćzmianysposobużyciaŻydów19.
Czynnikiemdodatkowoutrudniającymrozwiązaniekwestiinadaniapolskim
Żydomstatusupełnoprawnychobywatelibyłapostawawładzcarskich,które
niebyłytemuprzychylne.
Ruchemancypacyjny,powodującysilnyfermentwżyciuumysłowymimen-
talnymludnościżydowskiejnaziemiachpolskich,nałożyłsięnapoczątki
przemiankapitalistycznych.Towtedywłaśniepojawiłsięstereotypbogatego
Żyda,któryswąfortunęzbudowaćmiałnakrzywdzieinnych.Wbogaceniusię
tejspołecznościwidzianojawnąniesprawiedliwość,akonkurowaćzniminie
wypadało,dopatrywanosiębowiemwewzrościezamożnościpewnychgrup
społecznościżydowskiejznamionoszustwa,sprzecznegozeszlachetnymipol-
skimiwartościaminarodowymi20.Alenieohandeltylkochodziło.Głównygrzech
Żydówwynikaćmiałzzaakceptowaniazdobyczyliberalizmu,wyznaczających
16R.Levy,AnaPauker:TheRiseandFallofaJewishCommunist,London2001,s.6-7.
17I.B.Singer,Spuścizna,przeł.I.Wyrzykowska,Warszawa1983,s.252.
18A.Hertz,Żydziwkulturzepolskiej,Warszawa2003,s.150-151.
19Z.Borzymińska,DziejeŻydówwPolsce.Wybórtekstówźródłowych.XIXwiek,Warszawa
1994,s.32.
20T
.Jeske-Choiński,Typyiideałypozytywnejbeletrystykipolskiej,Warszawa1888,s.213-214;
cyt.za:J.Jedlicki,JakiejcywilizacjiPolacypotrzebują,Warszawa2002,s.337-338.
