Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Żydzipolscy
25
zależnośćgrupdotychczaswmniejszymlubwiększymstopniutrzymanych
wcieniu-narodowych,religijnych,politycznychitakdalej”11.Żydzi,którzy
dotychczasstanowiligrupęizolowaną,moglistaćsięobywatelami.Ideałyhuma-
nizmuioświeceniazdecydowaniesprzyjałyichemancypacji.Danoimmożli-
wośćwyborudrogi,którąmielipójśćjakonaródiwspólnotapolityczna.
Danoimteżmożliwośćzdefiniowaniasiebiewobecrzeczywistościwyrosłej
wwynikugwałtownychprzemianwiekuXIX.Dyskusja,jakasięwówczas
zaczęła,trwawłaściwiedodziś.Kwestiatożsamościbyłaijestjednymznaj-
bardziejżywychzagadnieńobecnychwobrębiewspólnotyżydowskiej.Rodzina
Goldbergów,wktórejpoglądynarolęicharakterobecnościżydowskiejwpore-
wolucyjnymświecieróżniłysięistotnie,stanowićmożedobrypunktwyj-
ściowydlajejcharakterystyki.Wsposóbuproszczonyzamknąćjemożna
wtrzechopozycyjnychwobecsiebieideach:syjonizm-asymilacja-komu-
nizm.Goldbergowiewtakimujęciustanąsięmikroświatemżydowskichdążeń
społecznych.
Syjonizm,któremudziełoswegożyciapoświęciłAbrahamGoldberg,wyra-
stałzrozczarowaniainadziei.Rozczarowaniebrałosięzuświadomionejwdru-
giejpołowieXIXw.niemożnościzbudowaniapokojowego,opartegonazasadach
partnerstwa,współżyciazprzedstawicielaminarodów,wśródktórychmieszkała
społecznośćżydowska.Ukształtowaniesięnowoczesnejideologiinacjonalistycz-
nejuczyniłoprzestrzeńspołeczno-politycznąbardziejagresywną.Nacjonalizm,
będący,jakpisałErnestGellner,wyrazemDobiektywnejpotrzebyhomogenicz-
ności”12,przyczyniłsiędoukształtowaniaprzekonania,iżhistorianarodówjest
przedewszystkimhistoriąrywalizacjimiędzynimi.Szczególniewyraźnestało
siętowEuropieŚrodkowo-Wschodniej,zamieszkanejprzezwielonarodowe
społeczeństwaAustro-Węgier,PrusiRosji13.WobrębietychspołecznościŻydzi
akceptowanibylijakotrwałyelementpowstałejjeszczewczasachśredniowiecza
strukturyfeudalnej.Wniejmieliprawemprzypisanemiejsce,atradycjaokre-
ślającahermetycznośćżydowskiegoświatadawałagwarancjętrzymaniasięich
nauboczu14.ZdecydowanawiększośćŻydówwschodnioeuropejskichtkwiła
wzamkniętychspołecznościachwsi,małychmiasteczek,wskupiskachstano-
wiącychjakąśpozostałośćdawnychgett.Wnichrozwijaliswojąkulturę,pielę-
gnowalitradycyjnewartościswejreligiiorazswójjęzyk,którymniebyłpolski
czyrosyjski,alejidysz15.Zarezerwowanodlanichświatmałejekonomiki,role
szewców,krawców,dzierżawcówmłynówibrowarów.WjegoprzestrzeniŻydzi
mielisięspełniaćibyćwdzięcznizaprzypisanieimwłaściwegomiejscawtra-
11I.Berlin,BenjaminDisraeli,KarolMarksiposzukiwanietożsamości[w:]Podprąd,red.H.Har-
dy,Poznań2002,s.366.
12E.Gellner,Narodyinacjonalizm,przeł.T
.Hołówka,Warszawa1991,s.60-61.
13J.Tomaszewski,Rzeczpospolitawielunarodów,Warszawa1985,s.143.
14Tenże,StereotypmniejszościnarodowychwIIRzeczypospolitej[w:]Mityistereotypywdziejach
Polski,red.J.Tazbir,Warszawa1991,s.274-275.
15I.Deutscher,Rewolucjarosyjskaakwestiażydowska,DJidełe”2000,numerspecjalny:Żydzi
ikomunizm,s.88-89.
