Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Żydzipolscy
27
nowyporządekświata,jakżeodmiennyodtego,którytrwałibyłakceptowany
przezstulecia.Takipoglądznalazłsilneodzwierciedleniewpublicystycedrugiej
połowyXIXw.,żebyprzywołaćwtymmiejscutylkonazwiskoTeodoraJeske-
-Choińskiego21.Równieżwtwórczościtegoautoraznajdziemyprzykładyteore-
tycznejpodbudowydlazjawiska,którewnajwiększymstopniuzaważyłona
stosunkachmiędzyludnościążydowskąanacjami,pośródktórychmieszkała.
Nowoczesnyantysemityzm,boonimmowa,czerpaćbędziezlękówprzednasta-
niemnowego,niepokojącegoświatazjawiskspołecznychizobawy,czygrupy
dotądstojącenaczelespołeczeństwasąwstaniekonkurowaćzwyeman-
cypowanymi,silnymiekonomicznieipolitycznieŻydami22.Jesttozjawiskocha-
rakterystycznenietylkodlaEuropyŚrodkowo-Wschodniej.KsiążkiPaulade
Lagarde’a,EdouardaDroumontaczyHoustonaStewartaChamberlainaodwo-
ływaćsiębędądotychsamychkategorii23.
AntysemityzmkońcaXIXw.przejawiałsięwróżnychformach:odataków
prasowych,przezprocesysądowepopogromy.Różnicewypływałyzróżnorod-
nościsytuacjispołeczno-politycznejwposzczególnychpaństwacheuropejskich24.
ParyskiproceskapitanaAlfredaDreyfusabędziejakościowoczymśzupełnie
innymniżpogromy,charakterystyczneprzedewszystkimdlaEuropyWschodniej,
jednakogólnetłopozostajetosamo.Zaszczególnywyrazatmosferytamtego
czasuposłużyćmogąosławioneProtokołymędrcówSyjonu,będącewykładniąspi-
skowejteoriidziejów,wktórejcentrumznajdowalisięŻydzi25.Dziełkospre-
parowaneprzezcarskąochranętakżewtymmiejscupotraktowaćmożnasym-
bolicznie.Wyznaczabowiemkoniecepokinacechowanejoptymistycznąwiarą
wmożliwośćbudowylepszegoświata,jakązakładalimyślicieległównegonurtu
epokiporewolucyjnej.Emancypacjaspołecznościżydowskiejmiałabyćjedną
zgłównychskładowychtejwizji.DOptymizmhistoryczny”,wynikającyzrado-
ściodkryciatajemnicyhistorii,musiałjednakuleczałamaniuwobliczuwycho-
dzącychnaświatłodziennesiłirracjonalizmu26.DPięknywiekXIX”kończyłsię
nieodwołalnie.
Innymsposobemnarozwiązaniekwestiiżydowskiejmiałbyćprojektasy-
milacyjny.Zakładałonwłączeniespołecznościżydowskiejwobrębgłównego
nurtukulturowegospołeczeństw,wśródktórychmieszkali.Możnagouznaćza
kontynuacjękoncepcjiemancypacyjnych.Jednakwswoichzałożeniachidzieon
znaczniedalej.Asymilacjaprzebiegaćmogłanaróżnesposoby-odczęściowej
akulturacjiażpoodrzucenieżydowskościicałkowitąidentyfikację,zarówno
kulturową,jakiireligijną.Naziemiachpolskichwzrosttendencjiasymilacyjnych
21Zob.T
.Jeske-Choiński,Żydzinatułactwie,Warszawa1884.
22Por.J.Katz,FromPrejudicetoDestruction:Anti-Semitism1700-1933,Cambridge1980.
23Por.J.W
.Borejsza,Szkołynienawiści.Historiafaszyzmóweuropejskich1919-1945,Wro-
cław-Warszawa-Kraków2000,s.180-182.
24I.Deutscher,dz.cyt.,s.90.
25Por.J.Tazbir,ProtokołymędrcówSyjonu.Autentykczyfalsyfikat,Warszawa1992.
26Por.Z.Kuderowicz,Biografiakultury.OpoglądachJakubaBurckhardta,Warszawa1973,
s.33-50;zob.teżE.Renan,Cotojestnaród?,DResPublicaNowa”2005,nr1,s.135-144.
