Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ponadludnościąsąwładze.Pozawładzaminajniższegoszczeblaludnośćniema
wpływunato,ktoniąrządzi–toniepoddaniwybierająwładców,leczczęstowładcy
wybierająpoddanych(np.dokonującpodbojów).Dotyczytorównieżorganizmówpań-
stwowych,gdziebyłyelementydemokracji,jakstarożytneAtenyczyrepublikańskiRzym
–prawouczestnictwawdemokracjimielitylkoludziewolni,obywatele,aprzytymtylko
mężczyźni.Legitymizacjąwładcyjestsiłamilitarna,korzyściekonomiczneipsycholo-
giczne,jakiezapewniaswoimnajbliższymwspółpracownikom,powiązaniarodzinno-kla-
nowei,ewentualnie,religia.Odpoddanychwładcywymagająposłuszeństwawkwestiach
politycznych,ekonomicznychi,ewentualnie,religijnych.Władcy,podobniejakludność,
mająpragmatycznystosunekdojęzyka(oileniewiążesiętozkwestiamireligijnymi)inie
narzucająjęzykapoddanym.Językpotrzebnyjestwładcywtrzechcelach:porozumiewa-
niasięznajbliższymotoczeniem,administrowaniapaństwemimodlitwy.Językmodlitwy
najczęściejwynikazwyznawanejreligiiiniewymagabiegłejznajomości.Doadministro-
waniapaństwemmożnawykorzystaćwielejęzyków,wzależnościodlokalnychuwarunko-
wań.Decydujetuprzedewszystkimdostępnośćkadrzarządzających–ichznajomość
językówwmowiei,ewentualnie,wpiśmieorazprestiżjęzyków,stopieńichrozwoju(tj.
zasóbpotrzebnejterminologii),to,czyposiadająpismo,ichrozpowszechnieniejako
linguafrancaitd.Niemuszątobyćanijęzykiojczystewładcy,anijęzykiwiększości
ludnościdanejprowincji7.Jeśliwładcawpływanasytuacjęjęzykowąwswoimpaństwie,to
raczejpośrednioimimowoli–np.preferująclubzwalczającokreślonegrupyetnicznelub
religijne,lokującgarnizonywojskowe,administratorów,lojalnychipłacącychpodatki
osadników,wspierającbądźzwalczająckulturęisztukę,handel,miasta.Działalność
władcywpływawtensposóbnaprestiżirozwójjęzykówwjegopaństwie.
Władzapolitycznajestniestabilna,agranicepaństwsązmienne.Niestabilnośćta
wynikazdużejpersonalizacjiwładzyijejzależnościodcechosobistychwładcyizduże-
gopopytunawładzęprowadzącegodoczęstychwojen,zmiennychsojuszy,secesji,
zabójstwwładcówikonkurentówdowładzyitd.Nowiwładcynadanymterenie,nie-
zależnie,czysąpochodzeniamiejscowego,czynajeźdźcami,stająprzedtymsamympro-
blememjęzykowym,coichobalenipoprzednicy,ikierującsiępodobnymikryteriami
wybierajądocelówadministracyjnychtesamejęzyki,chybażewceluzapewnieniasobie
władzywcześniejwymordowalilubwypędziliużytkownikówtychjęzykówlubsprowa-
dzililepszychadministratorów.Kolejnerządyzatembądźutrwalająprzewagędanego
językajakojęzykakultury,administracjiitd.,bądźprowadządogwałtownychzmian,
przyczymijedno,idrugieniemacharakteruświadomejpolitykijęzykowej.Przykładami
językówodużejtrwałościwfunkcjijęzykakulturyiadministracjinaprzestrzeniwieków,
mimonietrwałościwładzy,sąchiński,perskiiarabski,wEuropie–łacina,awstaro-
żytnejMezopotamii–sumeryjskiiakadyjski.
Językosobistywładcówdostosowywałsię,zopóźnieniempotrzebnymnaopanowa-
nieobcegojęzyka,dogłównegojęzykabezpośredniegootoczenia,copowodowało
7Por.:„Przezwiększośćhistoriiludzkościjedynymjęzykiemopolitycznymznaczeniubyłtenużywany
przezwładcęwoficjalnychsprawach(prawo,handel,dyplomacjaitd.).Wpraktycetenautorytatywnyjęzyk
częstoograniczałsiędomałejgrupyurzędników(takichjakpisarzeidworzanie).Wtakichwarunkach
politycznychjęzykżyciacodziennego,którymmówilikobietyimężczyźni,orazzasięgróżnorodnościjęzykowej
wramachpopulacjibyłwdużejmierzenieistotny”(JacksonPreece2007,s.124–125).
17
