Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
twarzawłasnykodporozumiewaniasię–język.Kodytetworząkontinuum–odpełnej
zrozumiałościdopełnejniezrozumiałości(obokkodówużywanychwnormalnejsytuacji
mogąużywaćkodówsekretnych,tzw.argot,wobecnościosóbniepowołanych).Kontakty
ludnościpowodująpojawieniesięwielojęzyczności,zamianyjęzyka(przejścienainny
język),zmianywjęzyku(zmianywewnętrznejbudowyjęzykapodwpływeminnych
języków)ihybrydyzacjęjęzyków(tworzeniesięnowychjęzykówmieszanych).Przeważa
pragmatycznystosunekdojęzyka.Ponadlojalnościąwobecużytkownikówtegosamego
języka,dominujelojalnośćrodowo-plemiennaireligijna.Podobieństwojęzykamazna-
czenieotyle,oilewskazujenawspólnotępokrewieństwa.Pewneograniczeniawużywa-
niujęzyków–wsferzepublicznej–mogąwynikaćzzasadreligii,któremogąokreślać
języklubjęzykiliturgii,atymsamymstwarzaćtemujęzykowilubjęzykomwiększe
możliwościekspansjiwsferzepublicznej,zwłaszczawpiśmie,przyczymniekiedytylko
wpiśmie.Migracje,wojny,klęskigłodu,epidemieitp.powodująekspansjębądźkurcze-
niesięludów,atymsamymzasięgówichjęzyków(mówionychipisanych).
Ważnymczynnikiemwpływającymnazasięgiterytorialnejęzykówjestasymilacja
językowa,będącawynikiemdostosowywaniasięludówekonomicznie,kulturowoipoli-
tyczniesłabszychdowarunkówżyciastworzonychprzezludysilniejsze,lubteżasymilacja
ludówpanujących(zdobywców)doliczebniejszejidemograficznieżywotniejszejbądź
kulturowowyżejrozwiniętejludnościpodbitej.Małaintensywnośćkontaktówmiędzyod-
dalonymispołecznościamilokalnymimówiącymitymsamymjęzykiemsprawia,żejęzyk
tenwkażdejztychspołecznościewoluujeniezależnieistopniowosięrozpada.Zarazem
naobszarach,gdziekontaktujesięludnośćbliskospokrewnionychjęzyków(dialektów),
wytwarzająsiękoine(ujednoliconemieszanewariantyponaddialektalne),naobszarach
zaśkontakturóżnychjęzykówpojawiająsięjęzyki-pośredniki,czylilinguafranca.Języka-
mipośrednikamisąjęzykietniczne–zwyklenajbardziejmobilnychprzestrzennieinaj-
wyżejrozwiniętychgrupetnicznych,lubokazjonalnepidżiny–mieszanki(hybrydy)
językowepowstałenabazieuproszczonejwersjiktóregośjęzykaetnicznego5.Różnica
międzyjęzykiemetnicznymwfunkcjilinguafrancaapidżinempowstałymnapodstawie
danegojęzykajestpłynnaizmienna.Wzależnościodsytuacjijęzyketnicznymożewchło-
nąćswójpidżinlubpidżinmożesięusamodzielnićistaćjęzykiemkreolskim6.Dotego
ostatniegodochodzinaobszarachintensywnegoużywaniapidżinów–wwielkichmiastach
irejonachhandlu,zwłaszczajeślimiejscemużywaniapidżinusąmałżeństwamieszane.
5Współcześniejęzykoznawstworozróżniapojęcialinguafrancaipidżin.Topierwszeoznaczafunkcję
językajakojęzyka-pośrednika(zw.teżwehikularnym),bezwzględunajegostrukturę,todrugienatomiast
dotyczytypustrukturyjęzyka,chodzizatemojęzykouproszczonejgramatycejęzykabazowegoiubogim
słownictwieróżnegopochodzenia(pidżinzdefinicjijestpośrednikiem,niebędącymdlanikogojęzykiem
ojczystym).Historyczniepojęcielinguafrancapojawiłosięwśredniowieczuiwczesnejerzenowożytnejwbase-
nieMorzaŚródziemnego„dlaobsługi”handluicechowałosięuproszczonągramatykąnabaziejęzyków
romańskich.Ówczesnalinguafrancabyłazatemtypowympidżinem.Opierwotnejlinguafrancazob.Mańczak
(1988,podrozdz.:Linguafrancaijęzykikreolskie,s.639–641).
6PojęciapidżinikreolodnosząsięzwykledojęzykówpowstałychwXIXiXXstuleciuwwynikukontaktu
językóweuropejskichkolonizatorówzjęzykamikrajówkolonizowanych.Niemajednakżadnegopowodu,by
mechanizmtenniedziałałwcześniejlubniedotyczyłjęzyków,wpowstaniuktórychnieuczestniczyliEuropej-
czycy.KreolemjestwięciłacinaludowawstarożytnymRzymie,iwspółczesnysuahilipowstałykilkasetlattemu
wwynikukontaktuArabówzludamiBantunaafrykańskimwybrzeżuOceanuIndyjskiego.
16
