Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
§2.Krótkizaryshistoriiepistemologii
19
trafnypoglądwcaleotymniewiedząc.Episteme(tękategorięPlatonanalizował)
musiwięcbyćnależycieuzasadniona.Itakotopojawiłsięjedenznajważniejszych
poglądówwhistoriiepistemologii:ujęciewiedzyjakoprawdziwegouzasadnionego
sądu(przekonania),czyliklasycznadefinicjawiedzy(zob.rozdz.V).Platonnie
przyjąłjednakpoglądu,żewiedzajestpoprostuprawdziwymiuzasadnionym
przekonaniem.Wiedzamaswójprzedmiot,mianowicieideeirelacjepomiędzy
nimi.Musibyćogólna,botakiesąidee.Jestteżpewna,ponieważniemożebyć
inaczejzuwaginajejgenezę.Natomiastopiniajestpartykularnaipochodziod
zmysłów.Dotyczyzmiennychrzeczyijestconajwyżejprawdopodobna,nigdy
pewna.Dualizmideiirzeczymazatemswojewyraźneodbiciewdualizmie
epistemeidoxa.Niemniejjednak,Platondostrzegałpewneproblemywkwestii
statusutejdrugiej.Dlategoodróżniłniewiedzę(ignorancję),tj.opiniębezprzed-
miotową,iprzeświadczenianatematświatawidzialnego.Tedrugiemająpewne
podobieństwadowiedzy.Platonpodzieliłepistemenawiedzęintuicyjną(noesis)
iwiedzędyskursywną(dianoia).Tadrugawyrażasięwmatematyce,alenie
stanowiwiedzyonajwyższejwartości,mimożeinspiracjamatematycznabyła
uPlatonabardzosilna(umieściłnawrotachswejAkademiinapiszakazujący
wstępukażdemu,ktonieznałgeometrii).TowiedzaintuicyjnamawedlePlatona
wartośćnajwyższąiprowadzidopoznaniaDobra.Platondobrzerozumiał,że
zarysowanakoncepcjaepistemewymagauzupełnieniaprzezwyjaśnieniegenezy
wiedzy.Przyjąłrozwiązanienatywistyczne:nabywaniewiedzyodbywasiędrogą
anamnezy,tj.przypominaniasobieprzezduszetego,copoznałaprzebywając
wświecieidei.Wsumiebyłtopierwszywpełnirozwiniętysystemepistemologii
racjonalistyczno-apriorystycznej.
Arystotelesprzejąłwznaczniejmierzeplatońskąkoncepcjęepistemejako
wiedzyogólnejipewnej(takżeonbyłzdeklarowanymprzeciwnikiemsofistów),
aleodnosiłjąniedosamoistnychidei,aledoform(tego,coogólne,gatunkowe)
jakoskładnikajednostkowejsubstancji.Tenmanewrprowadziłdoempiryzmu
wsprawiefaktycznejgenezypoznania.Poznanie,wedleArystotelesa,zawsze
zaczynasięoddoświadczeniazmysłowegoodnoszącegosiędosubstancjijako
zjednoczeniamateriiiformy,ajakotakiejestaposterioryczne.Tengenetyczny
empiryzm,anawetsensualizm,wiążesięuArystotelesazmetodologicznym,tj.
aposterioryzmem.Dopuszczaonrolęrozumujakomoderatorapoznaniado-
świadczalnego.Arystotelesowskakoncepcjanoesispoleganatym,żeintelekt
jakowładzapoznawczaprzeprowadzapoznanie,zgodniezogólnymizasadami
metafizykiStagiryty,zestanupotencji(możliwości)wstanaktu(urzeczywist-
nienia).Intelektjestprzytymjednościązmysłówirozumu,ażadnaztych
zdolnościniemożeodgrywaćsamoistnejroliwprocesiezdobywaniawiedzy.
Zmysłysąwwyróżnionewtymsensie,żeodgrywająrolęczynnikainicjującego
wiedzę.Tazłożonastrukturaaktówpoznawczychwyjaśnia,wedleArystotelesa,
możliwośćuzyskiwaniaprawdogólnychdrogąempiryczną.Wszelkiepoznanie
naukowe(teoretyczne)zaczynasięodoczywistychzasad(aksjomatów),któresą
następnierozwijaneprzezłańcuchylogicznychdedukcjiwedleprawidełsylogis-
tyki.Wtensposóbwiedzastanowito,codzisiajnazywasięsystememasertywno-
