Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
§2.Krótkizaryshistoriiepistemologii
17
głównychwydarzeńwdziejachteoriipoznania,wprowadzenieważniejszych
pojęćiukazanietypowychzagadnień,jakrównieżwspomnieniepewnychpo-
glądów,możedrugorzędnychnapierwszyrzutoka,aleistotnychzpunktu
widzeniadalszychpartiiksiążki.Pomijamhistoriępojęciaprawdy,którabędzie
szerzejtraktowanawrozdz.III-V.Niebędęprzedstawiałepistemologiiwśred-
niowieczuiwspółczesnej.Pierwszej,niedlatego,żebyłamałoważna,ale
ponieważjestistotnaprzedewszystkimdlafilozofiireligii,kwestiiprawie
całkowicienieobecnejwniniejszejksiążce(pewneuwaginatentematznajdują
sięprzykońcu(I)),drugiejzuwagi,żebędzieoniejsporowrozważaniach
systematycznych(por.teżJudycki1998-1999dlasumarycznegoprzedstawienia
stanowiskwspółczesnych).StanteoriipoznaniawXIXw.jestopisanybardziej
skrótowoniżwstarożytnościorazwokresieodKartezjuszadoKantazuwagina
to,żewielenatentematbędziepowiedzianewzwiązkuzpojęciemprawdy(tym
należynp.tłumaczyćbrakwzmiankiopragmatyzmiewniniejszymrozdziale).
Alemożedośćjużtychzastrzeżeń,boitakniemogąonewyjaśnićdokońca,
dlaczegonarracjahistorycznazostajepoprowadzonatakanieinaczej.
(I).Epistemologiawstarożytności
To,cozostałozpismpierwszychfilozofów,tojedyniepojedynczesentencje
ipóźniejszeopisyichpoglądów.Żadenzzachowanychfragmentówszkoły
milezyjskiejniewskazujenajakieśwyraźnezainteresowaniaepistemologiczne.
Wszelakonapewnostosowalirozmaiteargumentacje,np.indukcję,analogię,
atakżekorzystalizrozróżnieńiporównań.Talesuprawiałgeometrię,m.in.
udowodnił,żedwieprosteprzecinającesiętworząkątystycznewedlewierzchoł-
kówirówne,ale,poprawdzie,niewiadomo,cooznaczałotusłowo'udowodnił,.
Trudnowyprowadzićjakąśdoktrynęepistemologicznąztychskromnychinfor-
macji.Niekiedypowiadasię,żefilozofowiezMiletugłosilitzw.realizmnaiwny,
tj.pogląd,żeświatjesttaki,jakisięnamprzedstawia,aleniematopokryciaani
wtekstach,aniwrozwiniętejprzeznichnaturalistycznejfilozofiiprzyrody.
Podobniemasięsprawazkwalifikacją,żebyłtotzw.empiryzmnaiwnypolegający
nazatarciugranicypomiędzyczynnikamipodmiotowymiiprzedmiotowymi
wpoznaniuzjednejstrony,apomiędzydoświadczalnymiiapriorycznymi
zdrugiej.Trudnojednakprzyjąć,żetakwłaśnierzeczymiałysięwprzypadku
jończyków,skoroTalesczegośdowodził(tojestjakośuzasadniałtwierdzenia
geometryczne)iprzewidywałrozmaitezjawiska,np.zaćmieniesłońca.Naj-
wyraźniejwięcbyłotak,żesamproblemwiedzyipoznanianiestanąłjeszcze
przedjońskimifilozofamiprzyrody.Nicwtymdziwnego,boisamawiedza
teoretycznabyłaczymśnowym.Jeszczeraztrzebapowtórzyć:epistemologia
mogłapowstać,gdyfilozofowienietylkozajęlisięspekulacjąoświecie,ale
równieżpostawiliproblemjaktoczynić.Heraklit,którykontynuowałmilezyjską
filozofięprzyrody,dokonałjużpewnychwaloryzacjiźródełpoznania.Wprawdzie
wszystkonieprzerwaniezmieniasię,aleowezmianypodlegająkonieczności
