Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
§1.Nazewnictwo
15
najzupełniejzgodnyzduchemjęzykaniemieckiego,to,zdaniemTwardowskiego,
inaczejmasięsprawazesłowem'teoriopoznawczy,,któreniejestpoprawnie
utworzone.Dzisiajjużniematakichskrupułów,aleitak'epistemologiczny,
wyglądaładniejniż'teoriopoznawczy,.
Stosowanebyłyrównieżinneterminy.SwegoczasuNiemcychętnieużywali
nazwWissenschaftslehreiWissenschaftstheorie(teorianauki,teoriawiedzy;
bardziejtodrugie,oilemiałobydotyczyćepistemologii,aleznowutrzebapamiętać
oznaczeniuLehre).Tapierwszawystąpiłanp.wtytułachznaczącychdzieł
FichtegoiBolzana,aczkolwiekobajfilozofowierozumieliteorięwiedzywod-
miennysposób.Bolzanopojmowałjąjakometodologię,mniejwięcejwdzisiejszym
sensie,obejmującątakżeepistemologię;terminWissenschaftstheorie(wprowa-
dzonyprzezE.Dühringa)oznaczaterazmetodologięnauk.Dawniejsineoscholas-
tycyużywalinazw'noetyka,i'kryteriologia,,adzisiejsichętnieużywajązłożenia
'filozofiapoznania,(por.Rożdżeński2003).Filozofowiepracującywtradycji
kantowskiej,alenietylkooni,częstostosowalinazwę'krytykapoznania,(Erkenn-
tniskritik).Kilkauwagtrzebateżpoświęcićnazwie'gnoseologia,(por.Risse
1974)zuwaginajejznacznąpopularnośćwPolsce.Samosłowo(wformie
łacińskiej)wprowadziłA.BaumgartenwswejMetafizyce(1779),alewzwiązku
zestetykąjakorozważaniamiopoznaniuzmysłowym.Estetykabyłateżprzez
niegonazywanagnoseologiainferior(ozmysłach)iprzeciwstawianafacultas
cognoscitivasuperior(jakonauceopoznaniurozumowym,tj.wyższym).Krugwe
wspomnianymwyżejsłownikufilozoficznychużyłsłowaGnoseologiewtakisam
sposóbjakErkenntnislehre.WPolsce,słowo'gnoseologia,pojawiłosięwokresie
międzywojennym,przyczymniekiedyprzeciwstawianognoseologięjakoteorię
poznaniawogóleepistemologiijakoteoriipoznanianaukowegonauki(por.
Gawecki1939,Łubnicki1948).Z.Zawirskiwswymnieopublikowanymsłowniku
filozoficznym(ukończonymtużpoIIwojnieświatowej;maszynopiswArchiwum
WydawnictwaNaukowegoPWN)umieściłhasło'Gnozeologia,iwyjaśnił,żejest
tonaukaopoznaniu,czyliteoriapoznania.K.Ajdukiewicz(Ajdukiewicz1949,
s.17)scharakteryzowałteoriępoznaniajakonaukęopoznaniu,nazywanątakże
epistemologią(odgr.epistemewznaczeniuwyżejwskazanym)lubgnoseologię
(odgr.gnosis-równoznacznikadla'poznanie,).T.Kotarbińskiwybrałtermin
Gnosiology(dlaangielskiegotłumaczeniaswegogłównegodziełaElementyteorii
poznania,logikiformalnejimetodologiinauk(Kotarbiński1929;pełnytytuł
angielskiGnosiologyTheScientificApproachtotheTheoryofKnowledge;
Kotarbiński1966;niewykluczone,żeKotarbińskichciałmiećsłowopodobnedo
praxiologyjakosynonimudla'prakseologii,).
RozmaitośćterminologicznąmamywięcsporąwPolsce,wszelakonazwy
'epistemologia,i'teoriapoznania,stosowanesąnajczęścieji,jakjużwyżej
zaznaczyłem,synonimicznie.Bydaćczytelnikowiodrazupojęcie,jakrozumie
sięepistemologięwspółcześnie,przytoczęprawieinextensohasłooepistemologii
zjednegoznajpopularniejszychsłownikówfilozoficznych(Blackburn1994,
s.110-111):
