Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
RozdziałI.Ogólnywstęphistoryczny
ilogosowi(rozumowiświata).Wskazywałnato,żeczłowiekmazdolność
poznawaniasamegosiebieirozumnegomyślenia,żerozumwszystkimistotom
jestwspólny,żenienależyzawszeufaćzmysłomimniemaniom.Heraklitbył
pierwszymznanymkrytykiempoznaniazmysłowego,któreuważałzaniewiary-
godne,oileniejestwspomaganerozumem.
Pitagorejczycyieleaciodkrylimetodędedukcyjną,aprzynajmniejbylitymi,
którzyjąstosowalinaszerokąskalę,pierwsiwmatematyce,drudzybardziej
wfilozofii.Trudnoprzecenićznaczenietejmetody,nietylkodlarozwoju
matematykiiinnychdziedzinwiedzy,alerównieżfilozofii,wszczególnościdla
pojawieniesięaprioryzmuiracjonalizmu.Towłaśnieeleacibylipierwszymi
przedstawicielamitychkierunkówwfilozofii.Odróżnialibytirzeczy,któresię
stają,adalejprawdę,którąmożnamiećtylkoobycieorazmniemaniadotyczące
rzeczystającychsię.Przepaśćpomiędzyprawdąamniemaniemjestzasadnicza.
Znalazłotowyrazwprzeciwstawieniuepistemeidoxa,awięcwiedzyiopinii.
Epistemetowiedzaprawdziwa,bojestbezbłędnazeswejnatury.Todoxajest
siedliskiembłędu.Wprowadzenietychdwóchpojęćtrzebauznaćzajedno
znajważniejszychwydarzeńwcałejhistoriiteoriipoznania.
OileParmenideswogólenieinteresowałsięsubiektywnymaspektem
poznania,Demokrytnatowłaśniezwróciłuwagę,antycypującwtensposób
realizmkrytycznyrozwiniętyponaddwatysiącelatpóźniejprzezLocke,a,także
iwtym,żeobiektywnywalorzostałprzyznanyprzezgreckiegofilozofatylko
własnościomilościowym.Teprzysługująrzecząnaprawdę,ainne(np.kolory)
pojawiająsięwtrakcieprocesupoznawczego.Sofiści,współcześniDemokrytowi,
bylipierwszymifilozofami,którzyskoncentrowalisięnaproblemachepistemolo-
gii.Głosilisensualizm(skrajnyempiryzm:wszelkawiedzapochodzizezmysłów),
relatywizm,konwencjonalizm,pragmatyzmisubiektywizm,nietylkowteorii
poznania,aletakżewaksjologii.Dziękiswymdoświadczeniomwnauczaniu
retorykiznacznierozwinęlitechnikiargumentacyjne.Sofistomzawdzięczamy
teżpierwsząuwagęnatematodrębnościhistoriiodnaukprzyrodniczych.Tragik
Eurypidespodzielającypoglądysofistów,stwierdził,żeniemożliwajestobiek-
tywnapostawawobeczaszłościhistorycznych,gdyżwchodzątutajwgręinteresy
inamiętności.Niejestwięcmożliwaprawdahistoryczna.Niebyłotojedyne
stanowiskowkwestiiepistemologiihistorii,boTukidydes,wielkihistorykgrecki,
dopuszczałmożliwośćbezinteresownegobadaniadziejów.
Sokratesjakopierwszypodkreśliłrolępojęćogólnychwpoznaniu,atakże
praktykowałbardzosubtelnesposobyichanalizyidefiniowania.Nadto,jego
teza,żecnotajestwiedzą,stanowiławstępdojednejztzw.WielkichTeorii
wfilozofii,tejktóragłosijednośćPrawdy,DobraiPiękna.Teideekontynuował
Platon,włączającjewobszernysystemepistemologii.Podobnie,jakSokrates,
kwestionowałtezysofistów;obajgłosili,m.in.absolutyzmiobiektywizmwepi-
stemologii.DlaPlatonapodstawowymbyłproblempoznaniaibłędu,awtej
perspektywie,jegokoncepcjawiedzyzajmujemiejscecentralne.Platonnie
utożsamiałwiedzyzprawdziwymsądem,zastanawiałsię,czyten,cosądzi
fałszywie,naprawdęnicniewie,atakżezwróciłuwagęnato,żemożnagłosić
