Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
CZĘŚĆI.PODSTAWYKONCEPCYJNE
tkałojednak–jaktobywałowprzeszłości–ograniczeńtypumaltuzjańskiego2,
przywracającychrównowagęmiędzypopulacjąazasobamizapomocąkatastrof
umieralności.Jednązpodstawowychtegoprzyczynbyłoznacznezwiększenie
mobilnościprzestrzennejludności.
Podrugie,państwaeuropejskiemusiały–opróczinnychzjawisk–doświad-
czyćodpływuludnościzprzeludnionychterenów,czylipozbyćsięnadwyżki
demograficznejzapomocąmigracji,żebyzostaładokonanamodernizacjaich
gospodarek.
Wkońcu,potrzecie,wostatnichkilkusetlatachspołeczeństwaeuropejskie
doświadczyłyzmianymobilnościprzestrzennej,nietylkojejskali,alerównież
form,którącharakteryzujepodobnywzorzec.Podstawowecechytegowzorca
toprzedewszystkimpodwyższenieczęstościogólniepojmowanychwędrówek,
zarównowperspektywiepojedynczegomieszkańca(wcałymjegożyciu),jak
icałejpopulacji(wjednostceczasu);utrataprzeważającegoznaczeniacyrkulacji,
polegającejnakrótkotrwałychwędrówkachwobrębieobszarówjednorodnych
kulturowo,zwyklenakrótkidystans,narzeczróżnorodnychformruchuwprze-
strzenigeograficznejobejmującychznacząceliczebniemigracjemiędzyobszara-
miodległymikulturowoigeograficznie,wreszcie,wramachtendencjiwzrosto-
wejmigracjimiędzynarodowych,zmianasaldatychmigracji,którejcechąjest
przejścieodtrwałejprzewagiliczebnejemigracjinadimigracjądosytuacjizgoła
przeciwnej.
Tezytewynikajązkoncepcji,zgodniezktórąźródłemzmianmobilności
przestrzennejsą:rozwójgospodarkikapitalistycznej,charakteryzującysięwzra-
stającym(iprzeważającym)zakresemrynkuitransakcjipieniężnych,orazmo-
dernizacjawszystkichsferżyciaspołecznego.Typowewspólneatrybutymo-
dernizacjieuropejskiejobejmują:ogromnywzrostwydajnościludzkiejpracy
sprzężonyztrwałymrozwojemtechnologicznym,zasadniczązmianęstruktury
gospodarczejpolegającąnauzyskaniudominacjipoczątkowoprzezprzemysł,
anastępnieprzezusługi,urbanizację,wyłonieniesiędemokratycznegopaństwa
narodowego,atakżewieleistotnychcechdotyczącychbezpośrednioludzi,ta-
kichjakwolnośćirówność,powszechnydostępdonaukiiwiedzy,emancypacja
kobiet,różnorodnośćświatopoglądowaiinne.Kapitalizmimodernizacjamają
różnorodneźródławzjawiskachzachodzącychwminionychstuleciach,wwielu
krajachlubregionachEuropy.
Dlaprzedmiotutejksiążki–zmianwmobilnościmiędzynarodowej
Europejczyków–szczególneznaczeniemajązjawiskaobserwowanewXIX
iXXwieku,gdyważnymczynnikiemrozwojugospodarkiiinnychprocesów
modernizacyjnychstałosięprzejściedemograficzne(Dyson2001).Przejście
tooznaczałoradykalnyitrwały(jakdotądnieodwracalny)spadekumieralności
2ZgodniezteoriąludnościThomasaMalthusa(1798;1803),nadmiernawstosunkudopodaży
żywnościliczbaludności(naskutekzbytwysokiejrozrodczości)jestsamoczynnieredukowanapo-
przez„ograniczeniapozytywne”,czylicyklicznenasileniagłodu,epidemiilubwojen,wywołująceka-
tastrofyumieralności,przejawiającesięwokresowowzmożonejliczbiezgonów.Zjawiskotakiebyło
obserwowanewwielupopulacjacheuropejskichażdoXVIIIwieku.
