Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
44
RozdziałII:DDialogem”oświeceniowy
Zważywszynaokolicznościpowstaniadzieła(zwłaszczanadziałaniaza-
borcównapoluhistoriograficzno-publicystycznymmającewykazaćDprawo-
mocność”aneksjiziemRzeczypospolitej)oraznaprzypadającenatęepokę,
jakzaznaczająbadacze,procesywczesnejfazykształtowaniasięnowocze-
snegonarodupolskiegowrazzjegoświadomościąnarodową
24
,niezwykłej
waginabierajątefragmentynarracjiodnoszącesiędokształtuterytorialnego
państwapolskiego,jegorodowodu,opiniinatematkierunkówekspansjiczy
poniesionychstrat.PracęNaruszewiczatrzebabowiemtraktowaćjakowypo-
wiedźpolskiejhistoriografiizarównocodoogólnejwizjidziejówkraju,jak
iantycypacjiprzyszłego,przestrzennegozasięgupaństwa.
Rozważaniadotyczącegotegoostatniegoproblemugeneralnieskupiały
sięwokółkwestiirozstrzygnięcia,któryzhistoryczniezaistniałychwarian-
tówukładuterytorialnego—Dpiastowski”,znajdalejwysuniętyminazachód
granicamipaństwa,czyteżDjagielloński”,przenoszącyjedalekonawschód
kosztemzachodnichziem—powinienbyćtraktowanyjakoswoistypunkt
odniesieniawprojektowaniuzasięguprzyszłegopaństwapolskiego.Nakanwie
tychrefleksjiodżyłainabrałanowegowymiarusprawazarównohistorycznej,
jakiprzyszłejprzynależnościpolitycznejŚląska.Czołowiprzedstawicielepol-
skiegoOświecenia,opowiadającysięwznacznejliczbiezapewnąreorientacją
polskiejpolitykiterytorialnejnarzeczzachodnichziem
25
,pragnęliożywić
wpamięcizbiorowejzapomniany
,jaksięwydawałowczasachzafascynowa-
negowschodniąekspansjąsarmatyzmu,Śląskijegomieszkańców
.
Swoistejrewitalizacjitematykiśląskiejsprzyjałoteżprzypadającenaów-
czesneczasyożywieniestosunkówPolskizkrajaminadodrzańskimi,wtym
zwłaszczazeŚląskiem(intensyfikacjakontaktówgospodarczych,wymianahan-
dlowa,związkikulturalne)26orazniedawnewydarzeniapolitycznewpostaci
wojenśląskich,wwynikuktórychregiontenporazkolejnyzmieniłswoją
przynależnośćpaństwową—tymrazemprzechodzączaustriackiegowpruskie
posiadanie.Tenostatnizwłaszczaczynnikspowodowałpewneuwrażliwienie
polskiejopiniipublicznejnalosytejprowincjiijejmieszkańców
.Pruskie
gwałtyisamowola,którychwtedydoświadczyłatakżeRzeczpospolita,zarów-
zanimfeudalnychspołecznychtreści,jakrównieżsformułowanegonagrunciepolskim
wpismachKuźnicyKołłątajowskiejiwpraktyceinsurekcyjnej1794r.pojęcianarodu—
ludu”.A.F.Grabski:Myślhistorycznał,s.161.Oroliimiejscustanukmiecegowsyntezie
Naruszewiczazob.E.Cesarz:Chłopiwpolskiejmyślił,s.24—32.
24K.Bartkiewicz:Ziemienadodrzańskiewmyślił,s.49;orazIdem:Procesynarodo‑
twórczewPolscedobyOświecenia.DStudiaiMateriały”.T
.10.NaukiSpołeczno-Polityczne,
z.4.WSPZielonaGóra1982,s.19—47.Szerzejotychkwestiachzob.T
.Łepkowski:Polska
—narodzinynowoczesnegonarodu.Poznań2003[1967];A.Walicki:Ideanaroduwpolskiej
myślioświeceniowej.Warszawa2000.
25
K.Bartkiewicz:Ziemienadodrzańskiewmyślihistoryczno‑politycznejpolskiegoOświe‑
cenia.Warszawa—Poznań1987,s.14,38—39.
26Ibidem,s.7—27.
