Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Preludium
41
jejniepodległegobytu,stronnictwozamkowe,zdawałosobiesprawęztego,że
koniecznymwarunkiemjejwygraniajestzmianamentalnościrodaków
.Nie-
zbędnewydawałosięprzeobrażeniezbiorowychwyobrażeńszlachtyzarówno
natematjejhistorycznejroliiposłannictwa,jakiwzorcowegomodelufunk-
cjonowaniapaństwaispołeczeństwa.Wiązałosięztymprzewartościowanie
sądóworazocenodnoszącychsiędoosóbiwydarzeńzprzeszłości.
Zapotrzebąopracowanianowegosyntetycznegodziełaprzemawiałtak-
żejeszczejedenczynnikocharakterzepolitycznym.Zaborcybowiem,dla
pozorulegalnościiusprawiedliwieniaswojegobezprecedensowegowdotych-
czasowejhistoriiEuropyczynurozbiorowego,odwołalisiędoargumentów
historycznych.ArchiwiściPrus,AustriiiRosjinazlecenieswoichmonarchów
wyszukiwaliDtytułyprawne”dozagrabionychRzeczypospolitejziem
13
.Oprócz
przygotowanychprzezdworyoficjalnychmemoriałówhistoryczno-prawnych,
rozwijałasiętakżeinspirowanaprzezniepublicystykaihistoriografia14.Wtej
sytuacjikoniecznebyłoprzygotowaniewłasnychargumentówhistorycznych
wceluwykazaniabezpodstawnościpretensjiorazprzedstawieniazaborówjako
brutalnejgrabieżydokonanejwstosunkudosłabszegosąsiada.Siłaicelność
uderzeniazależałyzarównooddobrejznajomościźródeł,jakiumiejętności
ichkrytycznejanalizy
.NajwiększezasługidlastronypolskiejwtejDwalcena
historycznepióra”(określenieA.F.Grabskiego)położyłkrólewskiszambelan
FeliksŁoyko,wyznaczonydotegozadaniaprzezStanisławaAugustaPonia-
towskiego,zracjiswoichszczególnierozwiniętychzamiłowańhistorycznych15.
Wswoichpracach,zktórychtylkoczęśćukazałasiędrukiemwformieanoni-
mowowydanychbroszuriksiążek,zakwestionowałcałokształtargumentacji,
doktórejodwoływałysięzaborczedwory(zwłaszczaaustriackiipruski),wy-
kazującichabsurdalność,tendencyjność,wątpliwąiniepewnąpodstawęźró-
dłowąbądźjejzupełnybrak.Imimoże,zdaniemGrabskiego,DdziełaF.Łoyki,
jakrównieżiinnepolskiepismapolemiczneodegrałyistotnąrolęwkraju,
uświadamiającszlacheckiejmasierzeczywistepołożenieRzeczypospolitej
irozpraszającwygodny
,zastarzałymit,głoszący
,żepókipaństwopolskie
pozostajewnierządzie,pótysąsiedniepotencjebędązainteresowanewjego
chronieniu”16,tojednaknieulegawątpliwości,iżzasięgisiłaoddziaływania
tejżeargumentacjinaszlacheckierzeszebyłabywiększa,gdybyznalazłasięona
wjednymopracowaniuprezentującymspojrzenienacałośćdziejówPolski.
Sprawaprzygotowaniatakiejpublikacjijawiłasięwięcwtedyjakoszczególnie
nagląca.
13Więcejnatentematzob.A.F.Grabski:Myślhistorycznał,s.102—113.
14Wtejkwestiizob.bliżejM.H.Serejski:EuropaarozbioryPolski.Studiumhistoriogra‑
ficzne.Warszawa2009,cz.2.
15WykazpracpoświęconychosobieidziałalnościF.Łoykipodaje:A.F.Grabski:Myśl
historycznał,s.117,przypis49.
16Ibidem,s.119.
