Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
RozdziałII:DDialogem”oświeceniowy
uzyskałdominującąpozycję
7
.PróbującsprostaćdążeniomdoDunaukowie-
nia”polskiejhistoriografii,przedsięwziętoliczneinicjatywymającezadanie
toułatwić.Najważniejszeznichtozpewnościąpublikacjeźródeł(zwłasz-
czaaktowych),powstanieBibliotekiZałuskich,którejbogatezbioryzostały
udostępnionedopublicznegoużytku(1747),czyteżzałożenietowarzystwa
naukowegoSocietasJablonoviana(1774),wspierającegobadaniahistoryczne8.
Rozpoczętorównieżniemniejcennezagranicznekwerendyźródłowepracenad
porządkowaniemigromadzeniemarchiwaliów,nacorazwiększąskalęrozwi-
jałosięzbieractwoźródełdziejowychprowadzoneprzezosobyprywatne9.
Największymwyzwaniemdlapolskichmiłośnikówhistoriiomawianejepoki
okazałosięopracowaniecałościdziejówPolskiwedługnowychoświecenio-
wychzasad.InicjatywiejejpowstaniapatronowałosobiścieStanisławAugust
Poniatowskiorazskupionewokółniegogronoświatłych,przejętychnowymi
oświeceniowymiideamimężówstanu,uczonychipublicystów
.Dziełauchodzące
dotychczaszaDaktualne”syntetyczneujęciahistoriiPolski,takiejak:Roczniki
czyliKronikiJanaDługosza,KronikaMarcinaKromera10czyKronikaMarcina
Bielskiego11niemogłyspełniaćwymogównowoczesnegopisarstwahistorycz-
nego.Przygotowanienowejsyntezyjawiłosięjakozadanieważneipilnetakże
zewzględówpolitycznychispołecznych.Dlastronnictwazamkowegopierw-
szyrozbiórPolskibyłostatecznymsygnałemdowszczęciadziałańnarzecz
ratowaniapaństwa,któregodalszybytbył,jegozdaniem,realniezagrożony
.
JednaksądutegowRzeczypospolitejniepodzielanopowszechnie.Powodem
byłamiędzyinnymipostawarzeszszlacheckichwierzącychwswojewyjątkowe
pochodzenieiszczególnąprotekcjęOpatrznościnadichkrajeminimisamymi
jakonarodemwybranym.Wpoglądzietymutwierdzałaichsarmackahistorio-
grafia,dostarczającaprzykładówniezwykłegomęstwaprzodków(np.podawane
bezkrytyczniezaKadłubkiemzwycięstwoPolakównadAleksandremMace-
dońskim),gloryfikującazłotąwolnośćjakonajznakomitsząformęustrojową
iutożsamiającapojęcienarodutylkozjednymstanem—szlacheckim12.An-
gażującsięwwalkęomodernizacjęstosunkówwRzeczypospolitej,oocalenie
7Zob.J.Serczyk:25wiekówł,s.222—223,por.A.F.Grabski:Zaryshistoriihistorio‑
grafiił,s.69—71.
8Zob.J.Serczyk:25wiekówł,s.224—225.
9A.F.Grabski:Myślhistorycznał,s.71.
10OpublikowaneporazpierwszywBazyleiw1555r.wjęzykułacińskimdziełoKro-
meranosiłotytułDeorigineetrebusgestisPolonorumlibriXXX(Opochodzeniuidziejach
PolakówksiągXXX).Przełożonenajęzykpolskiukazałosięw1611r.podtytułemOspra‑
wach,dziejachiwszystkichinnychpotocznościachkoronnychpolskich.XIX-wiecznewydanie
tegożdzieła(Sanok1857)nosijużkrótszytytuł—Kronikapolska.
11Wydaniepierwszeukazałosięw1597r.podtytułemKronikapolskaMarcinaBiel‑
skiego,nowoprzezJoachimaBielskiego,synajego,wydaną.
12Por.A.F.Grabski:Myślhistorycznał,s.15—49;K.Bartkiewicz:Obrazdziejówoj‑
czystychł,s.18—19.
