Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
RozdziałII:DDialogem”oświeceniowy
skiego3.Zaprzyjęciemtakiegostanowiskaprzemawiatakżefakt,żezarówno
współczesneNaruszewiczowiosobyparającesięhistorią,jakitetworzące
niecopóźniej,właśniewjegopracyrozpoznałypewnąnowąjakość,sposób
spojrzenianadziejenarodowe,modeluprawianiadziejopisarstwaiprezentacji
jegowynikówróżniącysięoddotychczasowych4.Nadługostałasięonabo-
wiem—zarównowwarstwietreści,jakikoncepcjiorazkompozycjinarracji
—swoistąpłaszczyznąodniesieniadlawszystkichpóźniejszychpracprezentu-
jącychcałościowespojrzenienapolskąhistorię5.DziełoNaruszewiczaspełnia
wymoginaszejkategoriinarracjisyntetycznej,wydajesięwięczasadneuznać
jezaDpierwszygłos”,Dpretekst”zapoczątkowującyserię,którejwspólnym
mianownikiemstałysiędziejePolski.Wszystkiepóźniejszenarracjesynte-
tycznemusiałyDsiłąrzeczy”wchodzićwrelacjedialogowezHistoryąnarodu
polskiegoNaruszewicza.
Zanimjednakzajmiemysięanaliządziełabiskupasmoleńskiego,wypada
słówkilkapoświęcićokolicznościompoprzedzającympowstanieserii.Zpewno-
ściąnapowstanieikształtnowejsyntezydziejówPolskinajwiększywpływmiały
zarównoprzemianyzachodzącewłoniesamejhistoriografiiwdobieOświecenia
(czynnikiwewnętrzne),jakipewnewydarzeniaocharakterzepolitycznymispo-
łecznymmającemiejscewówczaswPolsce(uwarunkowaniazewnętrzne).
RozwijającasięwXVIIIwiekuwkrajachEuropyZachodniej(przede
wszystkimwAngliiiFrancji)refleksjanadmechanizmamiiprawamiroz-
wojudziejóworazcharakteremizakresemhistorii,dlaktórejimpulsemstały
siępoglądyfilozoficzneispołeczneówczesnychwielkichmyślicieli,jakJohna
Locke’a,DavidaHume’a,Voltaire’aczyJanaJakubaRousseau,doprowadziła
zarównodozasadniczejzmianypoglądówwkwestiistatusuhistorii,jakisfor-
mułowanianowychnaczelnychzasadprowadzeniabadań,którestopniowo
3Zob.M.Wierzbicka:Dawnesyntezydziejów
.Rozwójiprzemianykoncepcjimetodolo‑
gicznych.Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk1974,s.19;A.F.Grabski:Zaryshistorii
historiografiipolskiej.Poznań2000,s.73;E.Cesarz:Chłopiwpolskiejmyślihistorycznejdoby
porozbiorowej1795—1864.Syntezy,parasyntezyipodręcznikidziejówojczystych.Rzeszów
1999,s.19—20.
4Zob.np.Ł.Gołębiowski:Odziejopisachpolskich,ichduchu,zaletachiwadach[b.m.w
.]
1825,s.245—250;J.Lelewel:RozbiórprachistorycznychAdamaNaruszewiczaiTadeusza
Czackiego.W:J.Lelewel:Dzieła.T
.2,Cz.2.Warszawa1964,s.651.
5
DJednakżeznaczenieHistoryinarodupolskiegomiałotakżeinnywymiar,dalekowykra-
czającypozaepokę,wktórejtowybitnedziełopowstałoipoczęłofunkcjonowaćwspołecz-
nymobiegu.HistorycznasyntezaNaruszewiczabędziebowiemprzezdługiedziesięciolecia
punktemwyjścia,płaszczyznąodniesienia,adlawielurównieżwzoremdonaśladowania
przypodejmowaniunastępnychprzedsięwzięćdziejopisarskich,niezależnieodtego,czy
powstawałyonewstosunkudoniejwopozycji,czyteżbyłypróbąkontynuowaniadzieła
uczonegobiskupa.Każdy
,ktozajmowałsięhistoriąPolskidoczasówjagiellońskich,musiał
sięgaćdoNaruszewiczowskiejHistoryi,abypotwierdzićlubzakwestionowaćzawartewtym
dzieletreści”.A.F.Grabski:AdamNaruszewicz—dziejopisnarodu..,s.107;por.E.Cesarz:
Chłopiwpolskiejmyślihistorycznejł,s.19.
