Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ZbigniewWróblewski:Subiektywnośćimechanizm.Działanieizachowanie...
nie.Zachowanieichjestokreślaneprzezprzyczynynmechaniczne”(sprawcze):
różnegorodzajuczynniki(bodźce)fizyczneichemiczne.Wyjaśnićzachowanie
zwierząttookreślićodpowiednieprzyczynysprawczezachowania,pomijając
sferęwewnętrznąpodmiotówanimalnych,ponieważalboonanieistnieje(kar-
tezjanizm),alboniemożnajejobiektywniebadać(brakodpowiednichmetod
empirycznychmającychdostępdosferywewnętrznej).Wtymujęciuzachowa-
niejestokreślanejakoskoordynowaneorazstosunkowokrótkotrwałeprzejawy
funkcjonowaniaorganizmu(najczęściejruchowe,czynnościnanimalne”)2.Opis
iwyjaśnienietakiegozachowaniawinterpretacjiobiektywistycznej(pomi-
jającejistnieniesferywewnętrznej)sąformułowanewklasycznejetologii,psy-
chologiibehawiorystycznejifizjologii.
Wprzypadkuczłowiekazachowaniejestcharakteryzowane(najczęściej)
wkategoriachteleologicznychiabypodkreślićróżnicęwstosunkudozacho-
wańzwierząt,pewnejgrupiezachowańludzkichnadajesięnazwętechniczną
ndziałanie”.Działanie(action)jesttraktowanejakoswoiścieludzkaodmiana
zachowania(behavior),którekierujesięintencjami,czylijestświadomymza-
chowaniem,zmierzającymdocelu3.Czkawka,potknięciesię,kichnięciewta-
kimujęciuniejesttraktowanejakodziałanie,alejakozachowanie,któreprzy-
darzasiępodmiotowi.Wzdarzeniachtychniejestwyraźniezaznaczony
momentświadomiepodjętegocelu,zakładającyszeregdodatkowychwarunków
umożliwiającychdziałanie.Dowarunków,którepowinienspełniaćpodmiot
działania,zaliczyćmożna:zdolnośćdoświadomościisamoświadomości,tożsa-
mośćwczasie,zdolnośćdoreagowanianawartości,możliwośćwyboru(wolna
wola),autonomiapodmiotu4.Spełnianesąonewyłącznieprzezpodmiotludzki.
Usprawniajągodocelowegodziałania(zgodnegozintencjami,zamiarami).
Podmiotyanimalne,którenieposiadajątakichwłasności,niesąwzachowa-
niachdeterminowaneteleologicznie(przezcelenaturalne).Teleologianaturalna
wkontekścienupsychicznienia”celuzostaławsensieścisłymograniczonatyl-
kododziałaniaczłowieka.
Wartozastanowićsięjednak,czystanowiskomówiąceonagłympojawieniu
sięteleologiiwrazzczłowiekiem(zjegosferąwewnętrzną,subiektywnością)
niejeststanowiskiembardziejkontrowersyjnymniżhipotezaprzypisującaani-
malnejsferzewewnętrznejjakieśwłasnościteleologiinaturalnej?Hipotezata
zjednejstronymożewyjaśnić,jakintencje,zamiarysąwłączonewstruktury
teleologiczneciałaczłowieka(nEustachyodczułgłódiwybrałświadomieśro-
dekjegozaspokojenia”),azdrugiejstronymożewytłumaczyćteleologicznie
zachowaniazwierząt,przypisującsubiektywności(sferzewewnętrznej)mocde-
2B.SADOWSKI:Biologicznemechanizmyzachowaniasięludziizwierząt.Warszawa,PWN,
2009,s.21.
3S.JUDYCKI:Zachowanieidziałanie.nDiametros”2006,nr7,s.85.
4Charakterystykawarunkówprzypisywaniazdolnościdodziałaniaznajdujesięw:ibidem,
s.86–90.
33
