Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
Trzeciakulturainowyparadygmat:bio-logicznośćwhumanistyce
dańnadzdolnościamikognitywnymiumysłówzwierząt(umysłówprostych).
Filozoficznainterpretacjatychdanychwformieanalizyporównawczejdzia-
łania/zachowanialudziizwierzątmożedopomócwsformułowaniuróżnych
kategoriicelowościowych,którymiopisujemyiwyjaśniamydziałania/zachowa-
nia,orazwsformułowaniuwarunkówdeterminacjiteleologicznej(świadomość,
samoświadomość,stanymentalne,zdolnośćdoreprezentowania).
Celemniniejszegoartykułujestfilozoficznarekonstrukcjarampojęcio-
wych,wktórychmożnaopisaćiwyjaśnićdziałanie/zachowanieludziizwie-
rząt.Głównymelementemzaproponowanegoschematupojęciowegojestrehabi-
litacjateleologiinaturalnej,któraznacznierozszerzawystępowaniecelów
naturalnychpozabytyświadomeisamoświadome.Kategorieteleologiczne
tutajtraktowanejakowspólnezapleczeteoretyczne,wyjaśniającepodobieństwa
iróżnicedziałania/zachowaniabytównaturalnych.Wpróbietejodwołujęsię
główniedodwóchniemieckichfilozofów:HansaJonasaiRobertaSpaemanna,
którzywswoichpodstawowychprojektachbadawczychskoncentrowalisięna
analizieteleologiinaturalnej1.
1.Działanieizachowanie
Stajemyprzedproblememopisuiwyjaśnieniadwóchzachowań:nEustachy
idziedogospodypoto,abyzjeśćobiad,ponieważjestgłodny”oraznKotgoni
myszpoto,abyzjeść,ponieważjestgłodny”.Napierwszyrzutokawydaje
się,żestrukturatychzachowańjestbardzopodobna,ponieważzostajewyzna-
czonaprzezelementyteleologiczne(celowościowe).Wszczegółowymopisie
zachowańzwrócilibyśmyuwagęnarolętakichelementów,jak:intencje,zamiar,
popędy,nskierowaniena”.Wtradycyjnychujęciachzespółtychczynnikówna-
zywasięnsferąwewnętrzną”podmiotuzachowania.Determinujeonazacho-
wanie,czyliodgrywazasadnicząrolęprzyczynową.Wwynikuzmianmeta-
naukowych,którerozpoczęłysięwXVIIwieku(rezygnacjazwyjaśnień
teleologicznychwnaukachprzyrodniczychnarzeczwyjaśnieńprzyczynowych),
orazsformułowanianowychkoncepcjifilozoficznychsferawewnętrznadeter-
minującaciaładodziałaniazostałaograniczonawyłączniedoświadomości
ludzkiej,zdolnejgenerowaćintencje(zamiary).Zwierzęta,którewedługrozpo-
wszechnionejfilozofiikartezjańskiejpozbawioneświadomości,awięc
istrukturteleologicznych,nieprzeżywajązamiarówdeterminującychzachowa-
1Wartykulewykorzystałemwybranewątkizpracy:Z.WRÓBLEWSKI:Naturaicele.Dysku-
sjaargumentuteleologicznegonarzeczochronyprzyrody.Lublin,WydawnictwoKatolickiego
UniwersytetuLubelskiego,2010,s.56–88.