Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
56
Podstawytemporalneanalizyrzeczywistościspołecznej
interpretacjiikomentarzy.Nieulegawątpliwości,żenowatorskicharaktertemporalny
chrześcijaństwaniepozostałniezauważony.Byłoototymłatwiej,żepodkoniecXIV
wiekuzdominowałoonoEuropęimiałodecydującywpływnietylkonasposoby
interpretowaniazagadnieńtemporalnych.Narzuciłobardzouniwersalistyczny
sposóbmyśleniaoczasie,któryprzyczniłsiędorozwojucywilizacjieuropejskiej.
Uschyłkuśredniowieczazainteresowanieczasemstawałosiębardziejdostrze-
galneiniebyłotowynikiemwpływureligii,alewręczprzeciwnie,jejsłabnącejroli
wniektórychśrodowiskach.Takimprzykłademmożebyćzmniejszenieznaczenia
krytycznegostanowiskaKościoławobecosóbzajmującychsięhandlem,zgodnie
znormą:TempusdonumDeiest,indevendi,nonpotest-nCzasjestdaremBoga,nie
możewięcbyćsprzedawany”
.Podstawątegostanowiskamiałbyćzarzut,żezyski,
któregromadzikupiec,wynikajązespekulacjiczasem,czyliciągnięciazyskuzczasu.
Kupiecstawałsięcorazbardziejsymbolemczłowieka,któryskuteczniejpanujenad
swoimczasem,powolirodziłasięnowoczesność:nDlakupcaczasjestpodstawowym
źródłemzyskuipożyczającpieniądzetemu,któryichnieposiadawdanejchwili,
liczyon,żeoczekiwanienazwrotprzyniesiemuzysk.Jegodziałalnośćopierasię
nahipotezachdotyczącychczasu(ł)”85.Wokresiepóźniejszymtekategoryczne
obostrzeniabyłystopniowoniwelowane.Drugimczynnikiemprowadzącymdo
zainteresowaniaczasemwepocerenesansubyłopostępująceześwieczczeniespo-
łeczeństwa.Szłozatymczęścioweodkrywanienanowoprzezmyślicielitejepoki
starożytnejideiczasucyklicznego,wiecznegopowrotuczykoncepcjitemporal-
nych,m.in.Heraklita
86
.IstotnąrolęodegrałwtymprocesieMarsyliuszzPadwy
(ok.1275-1343),dającpoczątekświeckiejmyślipolitycznej,krytycznienastawionej
doKościołakatolickiego,atymsamymdolinearnej,chrześcijańskiejkoncepcjiczasu.
Wsztuce,szczególniewmalarstwie,systematyczniezaczętowykorzystywać
elementytemporalne,przedstawiającczasowybiegzdarzeńhistorycznychwdziele
artysty.Wtensposóbzostałprzygotowanygruntpodcorazbardziejrozbudowane
isystematycznebadanianadczasem,nietylkoprzezfilozofówidziejopisarzy,aleteż
przedstawicieliinnychdyscyplin.Oprócz-tradycyjniejuż-mistykówiwyznaw-
cówreligijnych,dostrzegliczastakżeprzedstawicieliwszystkichrodzajówsztuki,
pojawiłasięcorazbardziejzauważalnatendencjadojegomierzenia.Wokresach
wcześniejszychbyłotowyjątkowotrudnezewzględunabrakwpowszechnymużyciu
odpowiednichnarzędzi
87
.Corazszybciejpostępowałozainteresowanieprzyrządami
mierzącymiczas,atymsamymzwiększałosięjegoznaczeniewżyciuczłowieka.
Przykłademnowegozainteresowaniaczasembyłozastosowanien(ł)ideina-
śladowaniamechanizmunaturyprzezmechanizmzegarowy,zczegozrodziłasię
myśl,sformułowanawXVIIwieku,żecaływszechświatpodobnyjestdotakiego
mechanizmu”
88
.Procesymodernizacyjnezakotwiczyłysięwokółzegara-metafory
przedstawiającejświatwfilozofiimechanistycznej.Konsekwencjątychprocesów
85J.LeGoń,CzasKościołai...,[w:]A.Zajączkowski(red.),Czaswkulturze,s.333.
86Tamże,s.350.
87M.Bloch,Społeczeństwofeudalne,przekład:E.Bąkowska,Warszawa1981,s.156.
88G.J.Whitrow,Czaswdziejach...,s.273.
