Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
GeorgeBerkeley,Alkifron
będącywobieguwśródwolnomyślicieli,definiowanychwzwiązkuztymraczej
jakogrupaspołeczna,mającaokreślonecelepraktyczneikilkahaseł,doktórych
odwoływaniesięjestnarzędziemidentyfikacji,niżwyraźnieokreślony,jednoznacz-
ny,spójnysystemfilozoficzny.Dlasamoidentyfikacjiwolnomyślicieliważniejsze
sąhasłanegatywne,krytykującewspólnegoimwszystkimwroga,czylichrześcijań-
stwo(III,2).Berkeleyrekonstruujeideewolnomyślicieli,wykorzystującpisma
duchowychojcówruchu,aleprzetwarzajeimodyfikujetak,byoddawałyone
rzeczywisty,wjegoopinii,stanumysłówczłonkówsekty,jaknajchętniejnazywa
swoichprzeciwników.Wtensposóbwprzeważającejliczbieprzypadków,jeżeli
niewewszystkich,jegorekonstrukcjaideologiiwolnomyślicieliwyostrzatakcodo
formyjakitreścipoglądyCollinsa,Mandeville>a,Shaftesbury>egoiinnych.Berke-
leysamzresztąpodajeargumentuzasadniającytakąmetodę,uważaonmianowicie,
żerzecznicywolnejmyśliwswoichpismachkierowanychdoogółuniewyjawiają
wszystkichswoichideiiplanów,atylkotemniejszokująceiłatwiejszedoakcep-
tacjidlaludzi,gdytymczasemwrzeczywistościichtezyiprojektysąowiele
radykalniejsze(Przedmowa).Swoistąformątakiejautocenzury,czyteżpragmatycz-
negorozsądkuwpropagowaniuideiwolnomyślicielskichjestcoś,coLizyklesokreśla
jako»oględnysposóbmówieniafl.Jesttoswoistawalkaojęzykpolegającana
czynieniuprzypomocystosowanianeutralnychsłówpewnychtezłatwiejakcep-
towalnymidlaspołeczeństwa(II,4).Berkeleyjestprzekonany,żejegorekonstruk-
cjastanowiskawolnomyślicielijestwięcbliższarealnympoglądomiprogramowi
»sektyflniżto,comożnawyczytaćbezpośredniowpismachjejkoryfeuszy.Ponad-
to,terealnepoglądysąważniejszezpunktuwidzeniapolemikiikrytyki,gdyż
wtakiejwłaśnieformiefunkcjonująwobieguspołecznym,acelemAlkifronanie
byłowistocieprzekonaniewolnomyślicieli,alewygranaznimiwwalceorząddusz
orazpostaćzasadiwartości,wedługjakichbędziezorganizowanyporządekspo-
łeczny.Berkeleystwierdzawprost,żeowolnomyślicielachwartopisaćniedlanich,
alebyinnychprzednimiprzestrzec(VII,28).
Zasadniczyzrąbstanowiskawolnomyślicieliprzedstawiasięnastępująco:wol-
nośćjestniekwestionowanąwartościąiprawemczłowieka,rozumzaśnajdoskonal-
szymnarzędziempoznaniaświatairozstrzyganiawszelkichproblemów.Rozum
mówinam,żeświaticzłowiekniejestnaprawdętaki,jakprzedstawiatoreligia,
wszczególnościchrześcijaństwo.Chrześcijaństwo,takjakwszystkiereligie,uniesz-
częśliwiaczłowieka,napawającgostrachemprzedurojonymikarami.Stądteż
chrześcijaństwojestwrogiemrozumu,którypostrzegajakozagrożeniedlasiebie
izwalczawszelkimimożliwymiśrodkami,naruszającoczywiścieprawodowolno-
ści.Cowięcej,rzecznicychrześcijaństwa-kler,wgłębiduszyświadomfałszureligii,
taknaprawdęokłamujewiernych,mającnaceluobronęswoichprzywilejów
iutrzymywanienaspółkęzwładząpolitycznąresztyspołecznościwniewiedzy
ipoddaństwie.Stądnieprzejednanawalkaksiężyzwolnomyślicielami,dążącymido
