Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
stwierdzeniu,żejesttoniezwykleważnacechaumożliwiającaorganizmowiprecyzyjne
zaadaptowaniesiędowarunkówśrodowiska,wktórymżyje.
Wprzypadkuwieluorganizmówniebardzojeszczewiadomo,gdzieznajduje
sięzegarbiologicznyiczyjesttowłaściwośćcałegoorganizmu,czytylkookreślonej
grupykomórekwchodzącychwjegoskład.
Wielubadaczyumiejscawiazegarbiologicznywośrodkowymukładzienerwo-
wymzwierząt(Slonim1961,Cymborowski1970a),wktórymrytmicznepobudzenia
sąprzyczynąobserwowanejrytmicznościróżnychzjawiskżyciowychtychorgani-
zmów.Innizaś,np.Grodziński(1962),przypisująważnąrolęwtymzakresieukła-
dowipokarmowemu.Wtymprzypadkurytmicznośćpowstawałabyjakonastępstwo
stanunasyceniaigłodu.Potwierdzałybytobadaniarozwojurytmudobowegosnu
iczuwaniaudzieci(Kleitmen1949;Mills1966).Zagadnieniomlokalizacjizegara
biologicznegopoświęcimyjeszczesporouwagi.
Istotnymodkryciembyłostwierdzenie,żeprzebiegrytmikidobowejróżnych
badanychprocesówfizjologicznychnieulegazmianiewdużymprzedzialetempera-
turowym(HastingsiBuck1956,HastingsiSweeney1957,SweeneyiHastings1960).
Fakttenprzemawiazatym,żepojęciezegarabiologicznegoniejestogólnąkoncepcją
wynikającązwłaściwościmetabolicznychorganizmu,leczmanaturębiofizyczną.
Nakoniecdodajmyjeszczejednąbardzoważnącechęrytmówbiologicznych,
amianowicieto,żesterującynimizegarstalenchodzi”bezwzględunazmianywarun-
kówśrodowiska.Wdalszychrozważaniachpostaramysięprzedstawićdowodyna
poparcietegostwierdzenia.Zastanowimysięrównieżnadwpływemśrodowiskana
funkcjonowaniezegarabiologicznego.Chwilowozadowolimysięwyjaśnieniem,że
rytmicznezmianywarunkówśrodowiskawpływająnazegarbiologicznytylkojako
czynniksynchronizującyjegopracę,cośwrodzajusiłyprzesuwającejjegonwska-
zówki”
.Rytmiczniedziałająceczynnikiśrodowiska,któresąwstaniesynchronizować
procesyendogenneorganizmu,zostałynazwaneZeitgeber(Aschof1951,1954)lub
synchronizatorami(Halberg1954).Wświatowympiśmiennictwiepowszechnieuży-
wanyjestterminnZeitgeber”
,cowprzekładzienapolskiznaczy‘dawcaczasu’itakteż
będzietenterminstosowanywtejksiążce.
Wpodsumowaniucechcharakterystycznychrytmówdobowychroślinizwierząt
zapamiętajmy,że1)mająoneendogennycharakter,cooznacza,żepowstająwsamych
organizmach,anienaskutekdziałaniaczynnikówzewnętrznych;2)wstałychwarun-
kachśrodowiskaujawniająsięrytmyspontaniczneocykluzbliżonymdodoby(stąd
zwanesąrytmamiokołodobowymi);3)niepodlegająistotnymzmianomwdość
dużymzakresiewahańtemperatury;4)zegarbiologicznykontrolującyjeodmierza
czasstale,bezwzględunazmianyśrodowiskai5)zegartenjestdziedziczonyprzez
kolejnepokolenia.
Wieloznacznośćterminu"rytmokołodobowy”
Rytmokołodobowy(circadian)maróżneznaczeniedlaróżnychbadaczy.Jedni
autorzyużywajątegoterminudooznaczeniawszystkichrytmówbiologicznych,
18Rozdział1.Wprowadzeniedorytmówbiologicznych
