Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Nagórko,Zarysgramatykipolskiej,Warszawa2007
ISBN978-83-01-15390-8,©byWNPWN1998
Samogłoskipolskie
33
poleganatym,żedźwiękiyorazinigdyniewystępująwtakiejsamejpozycji:ten
pierwszymożesięłączyćtylkozespółgłoskamitwardymi(aitonieze
wszystkimi–polszczyznanieznawzasadziepołączeńk+y,g+y,comaswoje
konsekwencjedlafleksji,patrzrozdz.IV,p.2.2.3.).Tendrugi,czylii,możesię
pojawićjedyniepospółgłoscemiękkiej.Istnienietychżelaznychreguł
łączliwościwykluczamożliwośćpodstawieniaobugłosekwdokładnietakim
samymkontekście,cojestnajpewniejszymtestemdystynktywności.Porównując
np.takiedwawyrazy,jakniska(formażeńskaprzymiotnikaniski)oraznyska
(rodzajfurgonetki),niemożemymiećpewności,czywykładnikiemróżnicy
międzytymiznakamijestopozycjapoczątkowychgłosekń:nczyteżopozycja
i:y.Ponieważwystąpienieilubyzależybezpośrednioodtwardościbądź
miękkościpoprzedzającegodźwięku,rozsądniejestprzyjąć,żetowłaśnie
twardość/miękkośćmadecydujaceznaczenie,natomiastparai–yreprezentuje
dwauzupełniającesięwariantyjednejjednostkifonologicznej.Aponieważ
występowanieymacharakterdośćrestryktywny,jakwidzieliśmywyżej,przetoza
podstawowywariantprzyjmujesięi(jestonoreprezentantemcałegofonemui/y,
dlawygodyzapisywanegojakoI).
Niewszyscyjęzykoznawcyskłonnibylibyprzyjąćpodobnąinterpretację.
Oponencizwracająuwagęnato,żewysokafrekwencjagłoskiy,atakżemożliwość
jejswobodnegowymawianiawizolacji,wskazująnamocniejsząpozycjędźwięku
ywsystemiefonologicznympolszczyzny.Wmyśltegostanowiskanietylkoi,lecz
równieżyjestsamodzielnymfonemem.Problemfonologicznościypozostaje
wścisłymzwiązkuzinterpretacjązmiękczonychspółgłosekwargowych(por.
p.3.3.1.tegorozdziału).
Opróczukładujęzykadodatkowącechąróżniącąsamogłoskiprzednieitylne,
mającąwpływnaichbarwę,sąruchywarg.Dziejesiętak,żeszeregtylny
wymawianyjestzzaokrągleniemwargiprzesunięciemmasyjęzykadotyłu:
fonetycynazywajątopołożenienarządówmowykompleksemlabio-welarnym(od
łac.labium,wargi,ivelum,podniebieniemiękkie,);podczaswymawianiagłosek
przednichwargisąspłaszczone,ajęzykprzesuniętykuprzodowijamyustnej
–mówimyokompleksiedelabialno-palatalnym(palatum,czyli,podniebienie
twarde,).Wtensposóbwydłużasięalboskracakanałgłosowy,comawpływna
jakośćdźwięku.
Trzebasięzastrzec,żezaokrągleniewargniejestwjęzykupolskimtaksilne
jakwrosyjskim.Zwłaszczapolskieojestwjęzykuliterackimznaczniemniej
zaokrąglone(tymróżnisięonooddialektalnegoo,którenapoczątkusłowabywa
nawetwymawianedyftongiczniewpostacioo-zprotetycznymo,np.ooko(oko)
–niejesttojednakwymowaliteracka).
Osobommającymrosyjskienawykiartykulacyjneradzimypoświęcićtrochęczasunaćwiczenia
–spróbujmynp.wymawiaćwyrazytakiejakoko,on,ojprzyzupełniespłaszczonychwargach,jakprzy
e(alezprzesunięciemjęzykadotyłu).
