Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
WojciechOrganiściak
WtymostatnimdzieleSkrzetuskiprzedstawiłszerokiwachlarzzagadnieńdo-
tyczącychżyciapublicznego,wtymgłównie:naturyspołecznej,moralnej,spra-
wydotyczącenaukiinauczania,gospodarkiorazliczneproblemypolityczne,
atakżenajbardziejnasinteresującepoglądynaprawosądowe,aprzedewszyst-
kimnajegoreformę2.Natomiastwpodręcznikuprawapolitycznego,wrozdzia-
leomiastachimieszczaństwie,zdużymznawstwemprzytoczyłobszernyopis
funkcjonowaniasądóworazprawaobowiązującegowmiastachdawnejRzeczy-
pospolitej,akcentującprzytymzróżnicowanietegosystemuikoniecznośćjego
zreformowaniaiujednolicenia.
ZobszernejmowySkrzetuskiegoOzachowaniuprawwynika,żedlaniego
prawobyłośrodkiemutrzymaniawolnościoraznarzędziem,zapomocąktóre-
goludziewymierzająsprawiedliwość.Każdąpróbębezprawnegopodporząd-
kowaniajednegoczłowiekadrugiemuuczonypijaruznawałzapowrótdostanu
natury,wktórymposłuszeństwouwarunkowanejestwyłączniekoniecznością.
Wartopodkreślić,żeSkrzetuskiakcentowałrolęprawajakojednegozczynni-
kówsprawczychdecydującychopowstaniuspołeczeństw,uznającjezagwa-
rantazachowaniaprzyrodzonejczłowiekowiwolności.Rozważaniapolskiego
pijarabyłyniemalkopiąuwagJeanaJacques’aRousseau3zaprezentowanych
2W.Skrzetuski:Mowyogłówniejszychmateriachpolitycznych.T.1.Warszawa1773,
s.377;W.Konopczyński:PolscypisarzepolityczniXVIIIwieku(doSejmuCzteroletniego).
Warszawa1966,s.331inast.
3Otosłowa,któreSkrzetuskizawarłwswojejmowieOzachowaniupraw:nJakążniepoję-
tąsztukąwynalezionosposóbpoddanialudzidlauczynieniaichwolnymi?użycianastanudóbr,
rąk,anawetżyciawszystkichczłonkówswoich,bezprzymuszaniaibezradzeniasięonychże?
woleichkrępowaniaprzezwłasneonychprzyzwolenie?nakoniecprzywodzeniaich,abykarali
siebiesamych,gdyczyniąto,czegoniechcieli?Jakimsiętosposobemdzieje,żesąposłuszni;
choćniktnierozkazuje;poddani,chociażpananiemają;tymwolniejsi,iżwpodległościzosta-
ją,którawolnościkażdegotętylkoodejmujecząsteczkę,którabyszkodliwainnymbyćmogła?
CudawyrachowanesądziełemPraw.Prawomludziesąwinnisprawiedliwośćiwolność.Tento
zbawiennygłoswoliwszystkichnaprawiaprzyrodzonąrównośćmiędzyludźmi.Tengłosdyk-
tujekażdemuobywatelowimaxymypublicznegodobra;tenuczygodziałaćpodługwłasnego
rozsądkuprzeświadczeniainiebyćwprzeciwieństwiezsobąsamym.Tenprzezrządcównaro-
dowychmówićpowinien,kiedyconakazują;jakskoroalbowiemonizechcąkogowoliswojej
prywatnej,anieprawupoddać,wychodzązstanucywilnegonatychmiastistawiająsięwstanie
natury,wktórymposłuszeństwotylkoodpotrzebyjestnakazane”.W.Skrzetuski:Mowył,
s.3481349.SkrzetuskimiejscaminiemaldosłowniekopiowałpoglądyJ.J.Rousseau:nJakąże
tosztukąniedopojęciazdołanoludziugiąćpodjarzmo,abyichuczynićwolnymi:dlasłużby
państwazrobićużytekzmienia,ramion,anawetżyciawszystkichjegoczłonków,niestosując
przemocy,aniepytającozdanie;zaichwłasnymprzyzwoleniemspętaćichwolę;ichodmowie
przeciwstawićichzgodęizmusićich,bykaralisięsami,gdyuczyniąto,czegoczynićniechcie-
li?Jakżetomożebyć,żeludziesłuchają,aniktnierozkazuje,żesłużą,anieznająnadsobą
prawaitymbardziejsąwolniwistocie,żekażdywtympozornympoddaństwietracizeswojej
wolnościtotylko,coszkodziłobywolnościdrugiego?Cudatesądziełemprawa,czyliustawy.
Prawutowyłączniezawdzięczająludziesprawiedliwośćiwolność;onoto,zbawiennenarzędzie
woliwszystkich,naturalnąrównośćpomiędzyludźmiprzywracajakostanprawny;onotojest
