Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
RemigiuszSobański
ZnalazłjątamjużUlpian,którynawiązującdofilozofiigreckiej,zdefiniował
sprawiedliwośćjakocnotę:nStaławolaudzielaniakażdemutego,comusięna-
leży”1akcentspoczywanawoliiskutkachjejdecyzjipodejmowanychwobec
drugich:wobejściuzludźmiczłowiekmabyćsprawiedliwy22.Nieprzypadkiem
taUlpianowskadefinicjasprawiedliwościwidniejejakopierwszezdanieInstytu-
cjiJustyniana:wolasprawiedliwościtozałożenieprawa,prawomożebyćnarzę-
dziemsprawiedliwości,jeśliistniejewolasprawiedliwości.Prawojestnarzędziem
przydatnymtamiwtedy,gdzieikiedyludziechcąbyćsprawiedliwi.Prawoma
senstylkoprzyzałożeniu,żeludziechcąbyćsprawiedliwiitowUlpianowskim
rozumieniutegoprzymiotnika.nLudzie”niekoniecznieznaczynkażdyczłowiek”.
Aleoznacza,żewspołecznościżywejestprzekonanie,iżkażdemunależyoddać
to,comusięnależy.Jeślitegoprzekonaniaiodpowiadającejmuwoliniema,to
prawostajesięnarzędziembezużytecznymalboteżnazwanprawo”służyjako
kamuflażsiły.Wprawdzierównieżdespociityraninazywalidyktatswejwoli
prawemiegzekwowalije,alejegoprzestrzeganiewynikałowtedyniezwoli
uciśnionych,leczzezłamanejwoli.Przestrzeganojezkoniecznościfizycznej23,
atam,gdziezachodzikoniecznośćniepozostawiającamożliwościwyboru,prawo
niemasensu,rządomnprawfizyki”trzebasiępoprostupoddać24.
Prawoustalapowinność,nieopisujemusu.Tępowinnośćspołeczeństwo
egzekwuje;prawoniemożesięobyćbezśrodkówwymuszającychprzestrze-
ganieprawa1aletodlatego,żeprawostanowioneopierasięnazałożeniu,iż
należyjeprzestrzegać.Przestrzeganiaprawanienakazujesięprawem,norma
nakazującaprzestrzeganieprawamacharakterprzedprawnejetycznejpodbudo-
wyprawa.Bezwoliprawaprawoniemożefunkcjonować.Społeczeństwozgod-
necodotego,żeprawanależyprzestrzegać,tworzyprawowyposażonewme-
chanizmyzabezpieczającejegoskuteczność.
Stajemytuwobecnapięciadotykającegocałejpraktykiprawa,wręczcha-
rakterystycznegodlaprawa:prawozakładagotowośćjegoprzestrzegania,ale
masenstylkowtedy,gdytoprzestrzeganiemożnawyegzekwować.Prawosta-
nowisiędlawolnychludzipoto,bybyłoonoskuteczne.Tymsamymzakłada
sięjegowymuszalność;wedlepowszechnegoprzekonania,jestonaimmanentna
prawu.Skorobowiemprawospełniaswezadanietylkowtedy,gdyjestskutecz-
ne,musząistniećsposobywymuszeniatejskuteczności.Beztegoprawobyłoby
jedyniedeklaracją,apelem,manifestem.
22nIustitiaestconstansetperpetuavoluntasiussuumcuiquetribuens”.D.1,1,1,10.
23J.W.Pichler:Necessitas.EinElementdesmittelalterlichenundneuzeitlichenRechts,dar-
gestelltamBeispielösterreichischerRechtsquellen.Berlin1983.
24Wartozwrócićuwagę,żerównieżprawoBożeobjawionenaSynajuzakładagotowość
jegoprzestrzegania(nradosnymsercem”11Sam16,7).Motywemprzestrzeganiaprawajesttu
wdzięcznośćzaprzymierzeinienawiśćzła,dlategożejestonowstrętnewoczachPana.Nadanie
prawanaSynajuwiążesięzzawarciemprzymierzaznarodemwybranym,partneremrozumieją-
cym,żezachowanieprawajestwarunkiemtrwanianarodu.
