Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
•DOROTAPIETRZYK-REEVES•
spolitej,wymagającejwprowadzeniaiutrzymanianietylkookreślo-
nychinstytucji,lecznadewszystkopewnegoetosu,przejawiającegosię
wtrosceobywateliodobropubliczne.GdywzachodniejEuropie
zaczynałsięupowszechniaćtermin‘państwo)2,wPolscezakorzeniłosię
określenie‘rzeczpospolita)
,oddającenajlepiejdominująceodXVIw.
przekonanie,żepaństwopolskiejestrzecząpubliczną,czymś,cosię
wspólnieposiadaiocopospołutroszczyćsięnależy,zgodniezewska-
zaniemCycerona3.Siłaizasadnośćtegopojęciawynikałazprzeświad-
czeniaopodobieństwieKrólestwaPolskiegodorepublikirzymskiej4.
Nieszłoprzytymorepublikańską,wznaczeniupóźniejszym,formę
rządu,odnoszącąsiędoustrojuniemonarchicznego,leczomonarchię
mieszaną,dlapodkreśleniaczegonp.MarcinKromerużywałwodnie-
sieniudoówczesnejPolskidwuterminów,piszącnregnumetres
publica”
lub
nregnum
sive
res
publica”5.
2Zob.Q.Skinner,Testate,w:PoliticalInnovationandConceptualChange,
red.T.Balliin.,CambridgeUniversityPress:Cambridge1989,s.90-131.
3JużJanOstroróg,postulującyprzemianęinaprawęRzeczypospolitej,
wzywałobywateli,bytroskęodobropublicznepostawiliponadwszelkiinteres
prywatny:nWy,przezacnipanowie,podporyipodstawy,osieirygleojczyzny
usiłujecie,jakeściezawszezwykli,okazaćradąiczynami,żewięcejojczyznęniż
samychsiebie,więcejRzeczpospolitąniżsiebie,niżdzieci,niżswychbraci,niż
wreszciewszelkiemieniemiłujecie,atakwpowszechnejpomyślnościiprywatny
bytwzrośnie,acokolwiekustanowionebędzie,zachowasięstale.Gdydobro
powszechneuszczerbkudozna,tymsamympomyślnośćkażdegoupadaćinagle
runąćmusi”(J.Ostroróg,MemoriałwsprawieuporządkowaniaRzeczypospolitej,
tłum.A.Obrębski,ŁódzkieTowarzystwoNaukowe:Łódź1994,s.19).Podobnie
StanisławzeSkarbimierzazaśw.AugustynemprzywołującymCyceronagłosił
przekonanie,żenwtedyrzeczpospolita,czylirzeczludu,jestdobrzeisprawiedli-
wierządzonabądźprzezjednegokróla,bądźprzeznielicznychmożnowładców,
bądźteżprzezcałylud,gdyludstanowigromadaludzi,którąłączyjednośćpraw
iwspólnośćpożytków”(StanisławzeSkarbimierza,Mowaopowinnościszanowa-
niawspólnegodobra,w:idem,Mowywybraneomądrości,przeł.B.Chmielowska,
oprac.M.Korolko,Arcana:Kraków1997,s.159).
4Zob.S.Kot,WpływstarożytnościklasycznejnateoriepolityczneAndrzeja
FryczazModrzewa,PAU:Kraków1911,s.24.
5M.Kromer,Poloniasivedesitu,populis,moribus,magistratibusetRe
publicaregniPolonicilibriduo,wyd.W
.Czermak,AkademiaUmiejętności:Kra-
ków1901,passim.
~28~
