Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
wedługnowegokluczapodziału,opartegonakryteriumetniczności.Innymi
słowy-Polacymoglipozostaćwswoichsiedzibachnaziemiachruskichwy-
łączniejakoPolacyetniczni,zewzmocnionymodiumobcości.
Drugąformułą,jakąnarzuconoPolakom,byłapełnadeklasacja,którapo-
zbawiłaichprawniewszelkichroszczeńdobyciaPolakami.Kilkusettysięczna
rzeszazdeklasowanejpolskiejszlachty,będącsukcesywnieobracanawpod-
daństwo,stawałasięzbiegiemlatczęściąruskiej(ukraińskiej)wspólnotypra-
wosławnej(Beauvois2011).
Wtenotosposóbprzezwiekirodzącysięprojektpolskiejwersjitrójje-
dynegonarodutużprzedwejściemwdecydującąfazęzostałdośćskutecznie
zastąpionyprzezwąskiwswoichkategoriachnacjonalizmopodłożuetnicz-
no-językowo-religijnym.Rosyjskadeterminacjawniedopuszczeniudoroz-
winięciasięiokrzepnięciaideipolskiegoobywatelskiegotrójjedynegonarodu
miałaswojefundamentalneuzasadnienie.Równoleglebowiemdoprocesów
zachodzącychwobrębietransformującejsiędefinicjipolskościdojrzewała
wMoskwieostatecznieideapowołanianowejformułyrosyjskiejtożsamości.
Opierałasięona-podobniejakdziałosiętonaziemiachdawnejRzeczypo-
spolitej-nakoncepcjitrójjedynegonarodu.Jakmożnasięłatwodomyślić,
konfliktbyłnieunikniony,gdyżnarodami,któremiałyzostaćwłączonedo
współdzieleniaideitrójjedynegonarodu,byłytesamewspólnotyzamieszku-
jąceodwieluwiekówsporneterytoria:Kresy,czyliOkrainy.Wpolskiejwersji
współkrajanamietnicznych(pańskich,obywatelskich,czyliszlacheckich)Po-
lakówbyli(tegosamegoobywatelskiego,tj.szlacheckiegostanu)prawosławni
igrekokatoliccyRusini(utożsamianizdzisiejszymiUkraińcami),atakżepra-
wosławniikatoliccyLitwini(utożsamianizdzisiejszymiBiałorusinamioraz
polskojęzycznymiLitwinamizwanymiStarolitwinami).Wwariancierosyj-
skimmiejscecentralnezajęlioczywiścieetniczniRosjanie(określaniwówczas
jakomoskiewscyWielkorusowie),doktórychmielidołączyćprawosławni
Małorusini(utożsamianizdzisiejszymiUkraińcami)iprawosławniBiało-
rusini.ZniszczonywciąguXIXstuleciaprojektpolskiegonaroduobywatel-
skiegoczerpałzkilkusetletnichdoświadczeńistnieniapolskiegonarodupań-
stwowegotworzonegowobrębieuprzywilejowanejprawamiobywatelskimi
warstwyszlacheckiej.Jejskładstanowilipierwotniepolscyilitewscykatolicy
zestanurycerskiego(szlacheckiego).Zczasemjednakposzerzanoformułę
narodu,sukcesywniewłączającdoniegonobilitowanychprzezuszlachcenie
protestanckichorazfrankistowskich(odJakubaFranka)innowiercówiobco-
krajowcówróżnegopochodzenia.
WepocePierwszejRzeczypospolitejprocesnegocjacjiformułyorazdefi-
nicjinarodutoczyłsięniespiesznie.Jegokalendarzwyznaczałyzawiązywane
kolejnopolsko-litewskieunie,wramachktórychwoddolnychdyskusjachście-
rałysiępoglądyzarównozwolenników,jakiprzeciwnikówtworzenianowej,
pojemniejszejdefinicjinarodu.IdeaprzekształceniaRzeczypospolitejObojga
26
