Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
Wstęp
W1797rokugenerał-gubernatorLitwyksiążęRepninpowołałdlaguberni
litewskiejKomisjęEdukacyjnąLitewską,którasprawowałanadzórnadSzkołą
GłównąwWilnie.Wrazzjejpowstaniemskończyłsięteżczasswobód
autonomicznych,arozpoczęłasięrozbudowaadministracjiibiurokracjiuczelni.
OpisaniedziejówUniwersytetuWileńskiegowlatach1793-1803skłania
dospojrzenianadrogę,jakąprzeszłauczelniawXVIIIwiekuiusytuowaniajej
przemiannatleogólnejsytuacjiuniwersyteckiejwEuropie.Należyzauważyć,
iżprzekształcanieuniwersytetóweuropejskichrozpoczęłosięjużpodkoniec
XVIIwieku
2
.Potrzebazmianbyławynikiemnietylkokryzysufinansowego,
aletakżeustrojowegoinaukowegoistniejącychuniwersytetów.Dostrzegano
bowiemnieprzystawalnośćstrukturyiprogramównauczaniadopotrzeb
zmieniającegosięświata,aprzedewszystkimdopotrzebżycia.Programy
nauczanianieuwzględniałynowychnauk-matematyczno-przyrodniczych,
medycyny,ekonomii,architektury-którerozwinęłysiędziękibadaniom
naukowymifilozofiiXVIIwiekuorazmyślioświeceniowej.Kryzysdotknął
przedewszystkimuniwersytetyośredniowiecznymrodowodzie,wktórych
panowałoskostnienie,rutyna,aichorganizacjamiałacharakterkorporacyjny.
Nowożytneuniwersytetytakżenieuniknęłykryzysu.Imjednakłatwiejbyło
przeprowadzićzmiany.
Potrzebareformprzybrałanasilepolikwidacjizakonujezuitów,najpierw
namocydecyzjirządówPortugalii(1759),Francji(1764)iHiszpanii(1767),
anastępniepoogłoszeniubrevepapieskiegoocałkowitejkasaciezakonuw1773
roku
3
.JezuickiuniwersytetwCoimbrze,wPortugalii,zreformowałpolityk
Sebastia
˜oJose
´deCarvalhoeMelo,znanyjakomarkizdePombal(1699-1782).
Doprogramustudiówwprowadziłnaukimatematyczno-przyrodnicze.Moder-
nizacjęstudiówprzeprowadziłtakżekrólHiszpaniiKarolIII(1716-1788),
zwany„restauratoremstudiów”.NoweprogramyprzyjęłyuczelniewSewilli,
2
W.Smoleński,TowarzystwanaukoweiliterackiewPolscewiekuXVIII,Warszawa1887;
H.Barycz,ZagadnienieuniwersyteckiewepoceOświecenia,w:PamiętnikVIIZjazduHistorykówwe
Wrocławiu,t.2,z.1,Wrocław1948,s.83;B.Leśnodorski,UniwersytetywepoceOświecenia,
flKwartalnikHistoryczny”1964,z.4,s.893–909;R.Porter,Thescientificrevolutionand
universities,w:AhistoryoftheuniversityinEurope,generaleditorW.Ru
¨egg,vol.II:Universitiesin
earlymodernEurope(1500-1800),Cambridge1996;L.W.Brockliss,Aristotle,Descartesandthe
NewScience:NaturalPhilosophyattheUniversityofParis1600-1740,flAnnalsofScience”1981,38,
s.33–69;idem,Themomentofnoreturn:TheUniversityofParisandthedeathofAristotelianism,
flScience&Education”2006;[A.J.Andrijejev],„Bus}qtrrkimpoltvtiecqopejwempo
obq!hoc!ni_”.TniceqrisesQorrijrkojimpeqiicobq!hoc!sel}nompqorsq!nrsce
Wensq!l}nojiCorsoxnojFcqopuXVIII-n!x!l!XXc.,rors.A.O.Anlpeec,Morkca2009
–wtymtomieprzedewszystkim:[L.J.Posokhova]L.O.Porovoca,Sq!nruoqm!wi‘
obq!hoc!sel}nojsq!liwiicCorsoxnojFcqopeXVII-XVIIIcc.
3
E.Rostworowski,Historiapowszechna.WiekXVIII,Warszawa1984,s.710–715;
J.Maciszewski,Historiapowszechna.WiekOświecenia,Warszawa1997,s.165,168;B.M.
Roehener,JesuitsandtheState:AComparativeStudyoftheirExpulsions(1590-1990),flReligion”
1997,No27,s.167.
