Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wetistulecia(por.Rutkowski1948,JezierskiiLeszczyńska1994,2003,Zarycki
2008,Hryniewicz2015).Dysproporcjete,wrazzodmiennąpolitykąmocarstw
zaborczych,przekładałysięnaróżnicewrozwojuszkolnictwaróżnychszczebli
wokresiezaborów,stanowiącjednozpotencjalnychuwarunkowańpodejmowa-
niadalszejedukacjiakademickiejprzezmłodzieżwokresiemiędzywojennym
(por.HerbstMi.2012).
OilekoncepcjaF.Braudela(1960,1971)koncentrujesięnakonsekwencjach
długiegotrwania,otyleideasamoorganizacjiI.Prigogine’a(1967)wswymcen-
trummazmianę.Choćkoncepcjatawywodzisięztermodynamiki,towszczegól-
nościwlatach70.i80.XXw.zdobyłapopularnośćnietylkownaukachprzyrod-
niczych,aletakżeispołecznych.I.PrigoginewtrakcieodbieraniaNagrodyNobla
1977r.,odnoszącsiędoswejkoncepcjiwokolicznościowymwykładzie,którego
treśćopublikowanorokpóźniejwScience,stwierdziłlapidarnie,że„nierównowaga
możebyćźródłemporządku.Nieodwracalnezaśprocesymogąprowadzićdonowego
dynamicznegostanuskupieniamaterii,któryokreśliłemmianem«strukturdyssypa-
tywnych»”(Prigogine1978,s.777).Strukturamidyssypatywnymisątakiestruktu-
ryczasowo-przestrzenne,któreformująsięwsystemachotwartych,wktórychza-
chodziwymianaenergiimiędzysystemamiaichotoczeniem.Przejścieodjednej
strukturydoinnejmożebyćwynikiemkumulacjiwieluniewielkichzmian,które
zachodząwsystemiewokresiestabilnegorozwojualbowynikiemnagłejistot-
nejzmiany-perturbacji,którawprowadzasystemwstannierównowagi.Wzrost
perturbacjiwywołujewzmożonefluktuacjesystemuorazwystępowaniesprzężeń
zwrotnych,cowkolejnejfazieprowadzidostabilizacjisystemuwnowymstanie
równowagi(por.Prigogine1967,Domański1987,2007,LeszczyckiiDomański
1995).
UżytecznośćkoncepcjiPrigogine’adlageograficznychbadańnadszkolni-
ctwemwyższymIIRzeczypospolitejwynikabezpośredniojużzsamychjejzałożeń
wstępnych.Samoorganizacjasystemunastępujewówczas,gdyspełnionesątrzy
warunki:
(1)systemjesttzw.systememotwartym,cooznacza,żemamożliwośćwy-
mianymateriiienergiizotoczeniem,
(2)systemjesttzw.systememnieliniowym,cooznacza,żerozwójsystemu
pociągazasobązmianyjegostruktury,
(3)systemznajdujesiędalekoodstanurównowagi,cosprawia,żedokonu-
jącesięwnimzmianymogąosiągnąćwartościkrytyczne,prowadzącedozmiany
strukturysystemu(por.Prigogine1967,NicolisiPrigogine1977,LeszczyckiiDo-
mański1995,Domański2007).
Odnoszącwyżejwymienionezałożeniadoszkolnictwawyższegowmiędzy-
wojennejPolsce,należyzauważyć,że-popierwsze-systemyszkolnictwawyż-
szegoznaturysąsystemamiotwartymi.Dowymianymateriiienergiidochodzi
zarównopomiędzyróżnymisystemamiszkolnictwawyższego,jakipomiędzysy-
11
