Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
perspektywy.Innymisłowy,chodziomożliwośćdostrzeżeniainnychprzestrzeni,tego,cozkonwencjonalnego
punktuwidzenianiedostrzegalne,oglądaniaświatajakgdybyzdrugiejstronylustraiodkryciawtensposób
lekceważonychdotądanalitycznychhoryzontów.
Sądzę,żepomiędzyutopiamiatymicałkiemodmiennymimiejscami,heterotopiami,możeistniećrodzajmieszanego,pośredniego
doświadczenia,jakimbyłobyzwierciadło.Zwierciadłoostateczniejestutopią,ponieważstanowimiejscebezmiejsca.Wzwierciadlewidzę
siebietam,gdziemnieniema,wnierealnej,wirtualnejprzestrzeni,któraotwierasięzajegopowierzchnią;jestemtam–tamgdziemnie
niema,rodzajcienia,którydajemniesamemumojąwidzialność,którypozwalamioglądaćsiebietam,gdziejestemnieobecny–otojest
utopiazwierciadła(tamże,s.120).
KluczemdozrozumieniaFoucaultajestuświadomieniesobie,żefilozofowiepostmoderniściradykalnie
podważalifundamentytradycyjnejfilozofiiZachodu,głoszącwielośćznaczeńizjawiskorazodrzucającpojęcia
obiektywnejrzeczywistościspołecznejimożliwościjejostatecznejinterpretacji.Rzeczywistośćtaniebyładla
nichniezależnymbytempostrzeganymprzezzmysły,alezaledwiekonstrukcjątworzonąprzezumysł.
Rzecznicynajbardziejskrajnejwersjitychpoglądówgłosili,żeniemawogólerealnejrzeczywistości,nie
istniejąobiektywneprawdyzewnętrznewobecumysłu,ajedyniedominującewersjerzeczywistości,
propagowaneprzezrządzącegrupyspołeczne(zauważmyzbieżnośćzteoriągeometriifraktali,wktórejnie
istniejążadneobiektywnewłaściwościlubmiary).Zamiastzprawidłowościczytwardychreguł,rzeczywistość
jestmateriąutkanązdowolnieukładającychsięzdarzeń.Rolętakichzdarzeńwkulturzeiwżyciuspołecznym
analizowaliwostatnichdziesięcioleciachtakżeinnibadacze,wszyscyzgodniepodkreślająckonstytutywnedla
rozpatrywanejrzeczywistościznaczeniejednostkowychlubjednorazowychepizodów.Tozobecnościątui
terazwiążesięjejniepowtarzalność(Rewers2005,s.239).
WesejuFoucaultazawartajestnowość:przedstawienieprzestrzeni,rozpatrywanejprzedtemgłówniejako
kategoriateoretyczna,równieżjakoprocesuciągłegostawaniasię.Tozkoleiotwierawrotadlaprzejścia
odanalizowaniaróżnychwariantówosadzeniaobiektówwprzestrzenidoustanawianiamiejsc,których
pojmowanieirozumienieuwzględnianiezobiektywizowaneparametry,leczprzeświadczenielubodczuwanie
ichobecności.Heterotopie–kontrmiejscabędąceodbiciemprzestrzenirealnej–nieistniejąobiektywnie,
mimotosąznaczącymsposobempostrzeganiaprzestrzenijakonacechowanejwokreślonysposób.Byćmoże
dlategowłaśnieFoucaultowskiemyślisątakpobudzająceiżyjąstalewpostacisugestywnychprojektów
innegooglądu.Zdołałyskuteczniezainspirowaćwszystkichtych,którychuwieragorsetsformalizowanych
zasadipojęćiktórzygotowisązaakceptowaćpostmodernistyczneprzekonaniaoprzewadze
niepowtarzalnościnadpowtarzalnością.
Przestrzeńwyprodukowana
WXIXiXXstuleciu,obokfilozofiitradycyjnejorazanglosaskiejfilozofiianalitycznej,jednymztrzech
dominującychnurtówfilozoficznychbyłmarksizm.Wjegoramachmieściłsiętzw.zachodnimarksizm(zwany
takżeneomarksizmem).JakzauważaJerzySzacki(2002,s.520),trudnookreślićzakresiproblematykę
zachodniegomarksizmu,możnanatomiastwskazaćcechyróżniącetęodmianęfilozofiiodjejwersji
ortodoksyjnych,choćbymarksizmu-leninizmu.Byłatoprzedewszystkimkrytycznapostawa,wskazująca
głównewadyustrojowe,aleproponującatakżeśrodkizaradcze,obokniejempiryzmilogicznieuporządkowana
struktura,aletakżerezygnacjazwszechobejmujących,światopoglądowychstwierdzeńniepodatnych
nanaukowąkonfirmacjęlubfalsyfikację,wreszcieracjonalistycznyobiektywizm.Centralnymipostaciamitak
rozumianegomarksizmubyliGyörgyLukács,FredricJameson,azwłaszczaHenriLefebvre[1].
FrancuskifilozofHenriLefebvre(1901–1991)byłjednymzprekursorówneomarksistowskiego
strukturalizmu,konsekwentniewyznającympogląd,żedlazrozumieniapewnychdziedzinrzeczywistościlub
zjawiskniezbędnejestuchwyceniecałejstruktury,wktórejonewystępują,lubbudowatakiegomodelu,który
wyjaśniałbyichrolęwśrodowiskubądźszerszymkontekściewystępowania.
Jegozainteresowaniazdążaływkilkukierunkach,chociażnaczelnemiejscewśródnichzajmowałarewizja
marksistowskiejekonomiipolitycznejitwórczerozwinięciejejniektórychgłównychidei.Lefebvreproponował
zastosowaniedoanalizyprocesówrozgrywającychsięwewspółczesnychspołeczeństwachimiastach
tradycyjnych,wielokrotnierozważanychprzezmarksistówpojęć,takichjakkapitał,inwestycjekapitałowe,
zysk,rentagruntowaczywyzyskklasowy.Dostrzegającjednakichograniczonąprzydatnośćwstarejformule,
rozwinąłwłasnąteorięobiegukapitałuwgospodarceispołeczeństwie.Istotąkapitalizmu,twierdziłLefebvre,
jestkoniecznośćnieustannegokrążeniakapitałuwceluwytwarzaniazysku.Możnaprzytymwyróżnić
pierwotnyobieg,dziękiktóremupowstajewiększośćnarodowegodochodudopodziałuorazprzeważająca
częśćindywidualnegobogactwa.Obokniegoistniejedrugiobiegkapitału,czyliobrótfinansowynarynkuziemi
iinwestowaniewnieruchomości.Wobutychsferachobrótjestniemalpełnywówczas,gdyosiągasięzyski
zwielokrotnychoperacji.WdrugimobiegukapitałunarynkunieruchomościLefebvredostrzegałpodstawowy
mechanizmrozwojuprzestrzennegowspółczesnychmiast.
WażnymobszaremzainteresowańLefebvre’abyłateoriaprzestrzeni.Wopublikowanejw1974rokuksiążce
Laproductiondel’espace
wyrażałpogląd,żedotychczasowemyślenieoprzestrzenikoncentrowałosię
nadmiernienajejpodmiotowympoznawaniu,podczasgdyanalizęprzestrzeninależyosadzićnaznacznie
szerszymtle,zwłaszczawpołączeniuzodpowiadającymijejstosunkamispołecznymi.Analogicznie
docharakterustosunkówprodukcji(społecznych)typowychdlakażdejformacji,Lefebvreumieszczałnapięcia
powstającenatleróżnicwsposobiepostrzeganiaiużytkowaniaprzestrzenimiędzyjednostkami,grupami
izbiorowościamispołecznymiaorganamiiinstytucjamiwładzypolitycznejnajednymzpierwszychmiejsc
pośródpłaszczyzniprzyczynwspółczesnychkonfliktówspołecznych,narównizkonfliktamiklasowymi.
Równocześniezwracałuwagęnarolę,jakąwwytwarzaniustrukturyprzestrzenigrajączynnikipolityczne,czyli
