Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
Historiadlabudującychnanowopolskątożsamośćautorówprawicowych(Ko-
ehler,Waśko)niestanowizespołufaktówzaistniałychwprzeszłości,doktórych
niemapowrotu;akcentująonicontinuummiędzyteraźniejszościąaprzeszłością,
pozwalająceczynićprzeszłośćczęściąindywidualnejtożsamości.
Posługującsięterminemsarmatyzmineosarmatyzmnależymiećzatemna
uwadzezarównonieostrośćsemantycznątychpojęć,jakiichnacechowanieak-
sjologiczneiróżnąwaloryzację.Mówiącosposobachkonstruowaniarzeczywi-
stościwobrębiefabułyprzeztwórcówXIX-wiecznychiodczytywaniuichtekstów
przezodbiorcówwróżnymczasiehistorycznym,wartośledzićsposobynawiązy-
waniarelacjizsarmatyzmemprzeztychtwórcóworazceleiskutkipodjęciatakich
relacji.Wartopytaćzatem,czypisarzecitraktowalitęszlacheckąformacjękultu-
rową,jakąbyłsarmatyzm,jakoprzedmiotbadań(obiektywnieineutralnie),czy
jakosposobypozwalającenazaangażowaniewprocespoznawczyemocjiiświa-
topoglądu(demonstrowaniewłasnejpostawyideologicznej).Związkizsarmaty-
zmemwybranychpisarzyXIX-wiecznychwykraczająpozaprzedmiot,októrym
traktujedanedzieło,wkraczającwkontekstimwspółczesny.PisarzeXIXstulecia
zwracająsiękuprzeszłościnietylkopoto,byjąpoznać,alenadewszystkopoto,
bykreowaćnwłasną”teraźniejszość,byprzedstawiaćjąnaróżnesposoby.Choć
celemdziałańpisarskichnietylejestpoznanie,ilepodjęciezagadnieńetycznych
ipolityczno-społecznychważnychdlateraźniejszościibudowaniawizjiprzyszło-
ści,towartopamiętać,żeutworyte,opartenapoetycerealistycznej,zarysowują
takżecelpoznawczy.Poznanieprzeszłościjednakpodporządkowująonicelom
utylitarnym,dlategomamydoczynieniazkonstrukcjąpamięci,pozwalającąna
utwierdzaniesięprzeztwórcęwpożądanejtożsamościkulturowej.Każdypisarz
XIX-wieczny,podejmującystrategiępisarskąuwypuklającąokreśloneaspekty
przeszłości(krytycznelubidealizujące),jawisięnietylejakobadaczkulturysar-
mackiej,ilejakohermeneuta-etyk,czyliartysta.Artyściowipodporządkowywa-
likreowaneprzezsiebieobrazyprzeszłościwswoichutworachnieobiektywnej,
naukowejkonstatacji,tylkookreślonejwizji,któraprowadziładopowstaniamitu
przeszłości,tworzonegoindywidualnąsiłąwyobraźnikażdegoztychtwórców.
Przeszłośćpoznawanajestprzeznichtak,bystałasięfundamentemmitupotrzeb-
negokażdemuartyściedobudowaniatożsamościowegomituwspólnotowego.
Wśródsarmackichkulturemów(naktórezwracająoniswojąuwagę),pod-
danychszczególnemudookreślaniuichmiejsca,statusu,rangi,semantykioraz
reinterpretacjiwwyobraźniróżnychdziewiętnastowiecznychtwórcówpolskich
znalazłysięjakoreprezentatywnedlaichwizjimodeluszlacheckiegoświata:wąsy,
biesiada-uczta,Kozak,koń,lasorazstep(elementynatury),ponadtopogrzebsar-
39
