Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Poststalinizm.Ideologiaiutopiaepoki
Narodzinypoststalinizmu
Genezypoststalinizmubadaczedoszukująsięwprzełomo-
wychwydarzeniach1956r.:XXZjeździeKPZRztzw.tajnym
referatemChruszczowa,polskimPaździernikuipowrocieGo-
mułkidowładzyorazRewolucjiWęgierskiej.Rozpoczęłyone
epokowąprzemianęwhistoriieuropejskiegokomunizmu.Upo-
wszechniłysięwówczastakiehasłajak:Hkrytykakultujednost-
ki”,Hpokojowewspółistnienie”czyHnarodowadrogadoso-
cjalizmu”,jednocześniepodważonostalinowskimodelhistorii
opartynadeterminizmieekonomicznymiwalceklas9.François
Furetokreśliłrok1956jakoHpoczątekkońca”komunizmu,
proponująctymsamymteleologicznąinterpretacjęjegodzie-
jówjakoHrozwiewaniasięiluzji”(lepasséd’uneillusion)10.Nie
zamierzampodważaćzasadnościtegoujęcia,chciałbymjed-
nakzaproponowaćspojrzeniezinnejperspektywy.Przełomo-
wy1956r.traktujęnietylkojakopoczątekkońca,aleteżjako
otwarcienowej,trwającejponadtrzydziesięcioleciaeryeuro-
pejskiegokomunizmu.Niektóreetapyrealnegosocjalizmuod-
znaczałysięprzytymzadziwiającątrwałością,naprzykładtzw.
małastabilizacjawPRLzaGomułki,Husákowskakonsolida-
cjawCzechosłowacjipo1969r.,większaczęśćrządówKádára
naWęgrzech,zwanagulaszowymkomunizmem,czyHrozwinię-
tysocjalizm”HoneckerawNRD.Ztejdługofalowejperspek-
tywyrok1956jawisięniejakocezurakońcowa,aleraczejjako
momentprzejściowyodjednejformykomunistycznejlegitymi-
zacjiwładzydodrugiej.Zmieniłsięstosunekmiędzypartiąrzą-
dzącąaspołeczeństwem,zwłaszczawskutekodejściaodpraktyki
ekstremalnegoużyciaprzemocy,liberalizacjiżyciakulturalne-
goiwzmocnieniapolitykikonsumpcjonizmu.Zarazemgłębo-
kiemuprzeobrażeniuuległawiarakomunistówwlegitymizację
systemu.
9Zob.R.D.Markwick,RewritingHistoryinSovietRussia.ThePoliticsof
RevisionistHistoriography,1956-1974,NewYork2001;P
.Jones,Myth,Memo-
ry,Trauma.RethinkingtheStalinistPastintheSovietUnion,1953-70,NewHa-
ven2013,s.57n.
10F.Furet,Przeszłośćpewnegozłudzenia.EsejoideikomunistycznejwXXw.,
tłum.J.Górnicka-Kalinowska,M.Ochab,Warszawa2018.
20
