Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
21
Sposóbpostrzeganiasytuacjiprzezjednostkiwznacznymstopniuokreśla,
jakiedziałaniasąprzezniepodejmowane,dlategowstereotypowychdefini-
cjachsytuacji,dziękiktórympewnesytuacjesąpodobnieodczytywaneprzez
wieleosób,możnawidziećważnyczynnikwytwarzaniaporządkuspołeczne-
go.Definicjesytuacjiniezawszefunkcjonująjednakwtakścisłymzwiązku
zdziałaniem,mogąbyćformułowaneiwyrażanepozasytuacjami,doktórych
sięodnoszą,zarównoprzezosoby,którezdająrelacjezwłasnychdziałań,jak
ite,którebyłytylkoobserwatoramiwydarzeń,mogąteżodnosićsiędosytu-
acjiwyobrażonych
17.Wtakichwypowiedziachmożnarównieżzauważyćod-
działywaniestereotypowychdefinicji.Łatwonaprzykładzaobserwować,jak
rozmówcyszybkoznajdująwspólnyjęzyk,odwołującsiędopewnychutrwa-
lonychobrazówsytuacji,takichjaknp.tenopisującyrelacjępomiędzyszefem
ipodwładnym,unikająwtedyszczegółowegoopisywaniawydarzeńiposłu-
gująsięskrótemmyślowym,któryjestzrozumiałydlaobustron.
Przykładtenpokazuje,żenapoziomiewypowiedziodziałaniu,któryza
TeunemA.vanDijkiemmożnaokreślićjakodyskursdziałania,stereotypowe
definicjesytuacjifunkcjonująwinnymkontekścieigrająwzwiązkuztym
innąrolę.Oilewtedy,gdysązwiązanezkonkretnymdziałaniem,uczestniczą
wwytwarzaniuporządkuspołecznego,otylenapoziomiewypowiedziodzia-
łaniuprzyczyniająsięraczejdopodtrzymywaniapodzielanegospołecznie
obrazurzeczywistości.Odróżnienietychdwóchpoziomównieoznacza,żenie
mająonezesobąnicwspólnego,jednostkimogąwswoichdziałaniachwyko-
rzystywaćstereotypowedefinicjeznaneimzwypowiedziiodwrotnie–mogą
wswoichwypowiedziachkorzystaćzdefinicjiniejakosprawdzonychwdzia-
łaniu,niezmieniatojednakfaktu,żemożnawyróżnićtakiedwapoziomy
funkcjonowaniastereotypowychdefinicjisytuacjiinakażdymznichsąone
wpisanewinnykontekst.
Nietrzebachybadodawać,żestereotypowedefinicjesytuacji,podobniejak
iinneschematyobecnewkulturze,niedeterminującałkowicieaniludzkich
działań,aniwypowiedzi.Koncepcjadefinicjisytuacjipowstaławobrębietych
nurtówsocjologii,któreszczególniemocnoakcentująaktywnośćjednostki
wspołecznymprocesie.Upodstawtegopojęciastoiprzekonanie,żedziałająca
jednostkanietylereagujenazewnętrznebodźce,ileaktywniejeinterpretuje
idopierozależnieodtego,jakpostrzegasytuację,odpowiedniosięzachowuje
18.
17FlorianZnanieckiodróżniał„postawyrealistyczne”,stanowiącedefinicjesytuacjizwiązane
zkonkretnymidziałaniami,i„postawyideacyjne”ujawnianetylkowwypowiedziachsłownych
(Znaniecki1971).
18Oznaczato,żewtychsamychwarunkachróżnejednostkimogąodmienniedefiniowaćsytu-
acje.F.Znanieckiproponowałwzwiązkuztym,byodróżniać„warunkiobiektywne”idefinicje
sytuacji:„dlauniknięcianieporozumieńproponujemyodróżnieniesytuacjiwtymrozumieniu[czyli
jakodefinicjisytuacji;dopisek–E.B.]odobiektywnychwarunków,wjakichjednostkiludzkie
żyjąidziałają.Jednostkamającadoczynieniazpewnąsytuacjąmożeniebraćpoduwagęwarun-
ków,które–wziętepoduwagę–radykalniezmieniłybyjejkoncepcjęsytuacji;częstoteżuwzględ-
niafakty,niebędąceczęściąwarunkówobiektywnych”(Znaniecki1971,s.419).
