Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Fenomenwolności
17
Przeciwieństwemnastawieńorazdziałańocharakterzetwórczymiinno-
wacyjnymsąnastawieniaorazdziałaniaochronneiadaptacyjne
15
,corównież
wydajesiębardzoznamiennezpunktuwidzeniaprzeżywanejidoświadczanej
wolności.Jednostkilubgrupyspołeczneżyjącewwarunkachzniewolenialub
ograniczeniawolności,pomijajączrywywolnościoweiniepodległościowe,
zasadniczoprzejawiajątendencjędonastawieńorazdziałańochronnych
iadaptacyjnych.Działaniaochronnepozwalająbowiemzabezpieczyćprzed
dalsząutratątenzakresswobódiwolności,którymmimowszystkojeszcze
dysponujejednostkalubgrupa.Zkoleidziałaniaadaptacyjnestojąupodstaw
nabywaniafunkcjonalnejorientacjicodowarunkówiokoliczności,wjakich
przyszłoczłowiekowiżyćifunkcjonować.Czynnościadaptacyjnepozwalają
nasytuacyjneprzystosowaniesięjednostcelubgrupie,takabymimowszystko
móc,wjakimśzakresieipostaci,realizowaćwłasnepotrzeby,celeiambicje.
Wartorównieżwskazać,żetymdwómwyróżnionymgrupomnastawień
idziałań(twórczychiinnowacyjnychversusochronnychiadaptacyjnych),
którychformowaniesięiutrwalaniezwiązanejestzesposobemprzeżywanej
idoświadczanejwolności,odpowiadajądwamodele(wyobrażenia)antropo-
logiczne.Itaknastawieniaorazdziałaniatwórczeiinnowacyjnezwiązane
będązpojęciemhomocreator,zkoleinastawieniaorazdziałaniaochronne
iadaptacyjnewdużejmierzebędąodpowiadaćcharakterystyceiwymowie
homosovieticus
16
.Homocreatortoczłowiek,dlaktóregoswobodaekspresji
jestpodstawowymgeneratoremkreowanianowychformmaterialnychidu-
chowychwprzestrzenispołeczno-kulturowej.Towizjaczłowiekawewnątrz-
sterownegoiproaktywnego.Dlategoteżokreśleniehomocreator_człowieka
twórczegoikreatywnegowsposobachswojegoegzystencjalnegosamo-
stanowienia_możnauznaćzaswoistąantynomięsposobubyciaidziałania
homosovieticus.Przypomocytakiejformułyantropologicznejsymbolicznie
określonobowiemDludzizkryjówekD_ludziwywłaszczonychzprawado
samostanowienia,wolnościobywatelskich,autonomiiosobistejiwszelkich
swobód.Pojęciehomosovieticusodnosisięzatemdoludzi,których
indywidualnośćipodmiotowośćzostałystłamszoneprzezkolektywizm
itotalitarnąlogikębezwzględnegopodporządkowaniajednostkikomunistycz-
15
Nastawieniaorazdziałaniaochronneiadaptacyjne,pomimoichpokrewieństwa,traktujętu
jakoodmiennąklasęnastawieńidziałań.Por.J.Kozielecki,Transgresjaikultura,Warszawa
2002,s.39.
16
PojęcietoupowszechniłrosyjskipisarzAleksanderAleksandrowiczZinowiewiprzyjego
pomocyscharakteryzowałsytuacjęDczłowiekaradzieckiegoDwreżimiekomunistycznym.
AnalizydotyczącewpływusystemutotalitarnegonajednostkępodejmowałarównieżHannah
Arendt,twierdząc,żetotalnośćtotalitaryzmówspołecznychsięgałaażpochęćiroszczenie
zarazem,bystworzyćnowygatunekczłowieka,posłusznegoipoddanegoreżimowiideologii.
WPolscepojęcietospopularyzowałJózefTischner.Zob.:A.A.Zinowiew,Homosovieticus,
tłum.S.Deja,Londyn1984;H.Arendt,Korzenietotalitaryzmu,tłum.D.Grynberg,M.Szawiel,
Warszawa2008;J.Tischner,EtykasolidarnościorazHomosovieticus,Kraków1992.
