Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
48
I.DAWNEPAŃSTWOPATRYMONIALNEIMONARCHIASTANOWA(966-1505)
Osłabłarolamianowanychprzezkrólastarostów,couniemożliwiałopa-
nującympolitykęcentralizacyjnąiwzmocnieniewładzykrólewskiej.Starosta
wXVwiekustałsięurzędnikiemdożywotniosprawującymswojąfunkcję.
Przedstawicielamimożnowładztwabyliwojewodowie.Doszłodopodziału
sądownictwanakrólewskie,sprawowaneprzezsądygrodzkie(sądziłwnich
starosta,m.in.ciężkiezbrodnie),orazziemskiesprawowaneprzezwybranego
przezszlachtęsędziegoziemskiego(majątkowesprawyszlachty,aletakże
sprawykryminalne).
Administracjaterenowaisprawyskarbowepodlegałyregulacjomsejmi-
kówziemskich.Ichkompetencjebyływyrazemwzrosturolisamorządulo-
kalnegoszlachtywposzczególnychziemiachijednoczesnegosłabnięciawła-
dzycentralnej,najwcześniejwWielkopolsce,awdrugiejpołowieXVwieku
takżewMałopolsce.
Sposóbwyłanianiareprezentantównasejmikiniejestznany.Zajmowały
sięonesprawamilokalnymi.Wprzywilejachcerekwicko-nieszawskich(1454)
uzyskałyistotneuprawnienia-wydawaniezgodynauchwalanienowych
praw,podatkówizwoływaniepospolitegoruszenia.Tekompetencjeprzy-
śpieszyłypowstaniesejmuwalnego,naktórymreprezentancisejmikówziem-
skichmoglipowiadomićopodjętychdecyzjach.
Wyłoniłsięonzezjazdówogólnopaństwowych(którezwoływanebyły
wpoprzednichstuleciach)oraztych,któregromadziłyreprezentantówtylko
kilkudzielnic.NatychzjazdachwXIVwiekuzatwierdzanoumowyitraktaty
międzynarodowe,kodyfikacjeprawaitd.Braliwnichudziałczłonkowierady
królewskiej,prawdopodobniewyżsiurzędnicyziemscy,przedstawiciele
szlachty.Najczęściejuczestniczyłwnichkról.SejmwalnywXVwieku
składającysięjużtylkozreprezentantówszlachtyiwyższegoduchowieństwa
niebyłzgromadzeniemreprezentantówróżnychstanów,jakwzachodnio-
-europejskichmonarchiachstanowych,choćtakżetamdowyjątkównależało
uczestnictwodelegatówchłopstwa.Znaczeniesejmuwalnegorosłowraz
zograniczaniemwładzykrólewskiejorazugruntowaniemsięzasadyelekcyj-
nościtronuiokresamibezkrólewia(pośmierciLudwikaWęgierskiego,Wła-
dysławaWarneńczyka).
OpróczsejmuwalnegodziałałypodtrzymywanerywalizacjąWielkopolski
iMałopolskisejmygeneralnedlaobutychprowincji(wielkopolskizwoły-
wanybyłwKole,małopolskiwNowymMieścieKorczynie).Znaczeniezapa-
dającychnanichuchwałograniczałosiędoterytoriumprowincji.
UschyłkuXVwieku(1493)ukształtowałsięostateczniedwuizbowysejm
polski,złożonyzsenatuorazizbyposelskiej.
Królposiadałradękrólewską,powoływanąprzezniego,aleniewpełni
swobodnie,wielebowiemzależałoodosobowościwładcyimożliwościprze-
ciwstawieniasięprzezniegodyktatowimożnowładztwa.WXVwiekuutrwalił
się(nigdyjednakniesformalizowany)jejskład:biskupi,znaczniejsiwojewo-
dowieikasztelanowie,najwyżsiurzędnicydworscy.Ztejtoradywykształcił
sięsenat.
