Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
DagmaraKociuba
UniwersytetMariiCurie-SkłodowskiejwLublinie
RozdziałII
RozwójprzestrzennyLublina
odśredniowieczadowspółczesności
Wstęp
Lublinjestjednymznajstarszychośrodkówosadni-
czychnaziemiachpolskich.Wciąguwiekówzmieniała
sięrangaośrodka,jegopołożeniegeopolityczneikomu-
nikacyjne.Miałotoodzwierciedleniewrozwojuprze-
strzennymmiasta.WprzypadkuLublinaprześledzenie
zmianprzestrzennychwokresiehistorycznymnastręcza
wieletrudności,gdyżzgromadzonewzbioracharchi-
wówibibliotekplanyniedająpełnegoobrazuterenów
miejskich.Pierwszamapaukazującaprzebieggranic
miastaiobszarówzagospodarowanychpochodzidopiero
zIpołowyXXwieku,zaśodpołowyXVIIdopoczątków
XXwiekudysponujemyjedynieplanamicząstkowymi,
ukazującymiwybranefragmentylubnajbliższeokolice
centrummiasta.Materiałyikonograficzne,chociażsta-
nowiądoskonałeuzupełnienietreścimapiplanów,są
nieliczneidatowanedopieroodIpołowyXVIIwieku
(Harasimiuk,Kociuba,Dymmel2007).Pierwszekom-
pleksoweiszczegółowerekonstrukcjeprzebiegugranic
odXVdoXXwiekuorazrozwojuprzestrzennegoifunk-
cjonalnegoLublinaodśredniowieczadowspółczesności
powstałyledwiewpoczątkachXXIwieku,woparciu
owypracowanyautorskiprogramkompleksowychbadań
(Kociuba2005,2007a,2011),którymożnaokreślićjako
analizęporównawcząstrukturyfunkcjonalno-prze-
strzennejmiasta.Badaniabyłyprowadzonewsześciu
etapachiobejmowałyokresodVIdopoczątkówXXI
wieku,którypodzielononapięćokresówgłównychipod-
okresycharakteryzującesięznaczącymiprzemianami
strukturyfunkcjonalno-przestrzennej.Dlaujednolicenia
analizsporządzonojednolitąklasyfikacjęfunkcjonalną
terenówmiejskich(wyróżnionosiedemgłównychfunkcji,
którymprzyporządkowanokonkretneformyużytkowa-
niaterenuoraztrzykategoriedodatkowe).Następnie
dokonanorekonstrukcjigranicmiastaorazsporządzono
mapystrukturyfunkcjonalno-przestrzennejwkażdym
zanalizowanychokresów.Zapodstawowąjednostkę
przestrzennąprzyjętoblokurbanistyczny.Wpracach
redakcyjnychzastosowanometodęchorochromatycz-
ną,którapozwalanawydzieleniewiększychobszarów
funkcjonalnychorazmetodęretrogresywną,którąuzu-
pełnionometodąrekonstrukcjikartograficznej(zapisu
wstecznego).PrzyzastosowaniunarzędziGISodtwo-
rzonohistoryczneiwspółczesnezmianypowierzchni
terenówzagospodarowanychimiejskich.Uzyskane
daneznalazłypotwierdzeniewmateriałacharchiwal-
nych.NiniejszyartykułpodsumowujebadaniaAutorki
poświęconehistorycznymiwspółczesnymprzemianom
przestrzennymLublina1.
WrozwojuprzestrzennymLublinawyróżnionopięć
okresówzwiązanychzezmieniającymisięwczasie
uwarunkowaniami–zarównonaturalnymi,jakigospo-
darczo-politycznymi(Kociuba2005,2011).
Lublinprzedlokacyjny(VI–XIII/XIVwiek)
NieprzerwanyrozwójosadnictwanaterenieLublina
trwaodVIwieku.Najstarszeosadnictworozwinęło
sięwobrębiebogatourzeźbionejstrefykrawędziowej
PłaskowyżuNałęczowskiegopoobustronachdoliny
Czechówki,zajmująccypleiwzniesienialessoweostro-
mychzboczachwypiętrzonena10–20mponaddna
dolin.Ośrodkiosadnicze:Czwartek,Grodzisko(Kirkut),
Zamkowe,StaromiejskieiŻmigródoddzielonebyłyod
siebiedolinamirzek,suchymidolinamiorazkształtującą
sięsieciąwąwozów(ryc.2.1).
Sprzyjałytemuzarównowarunkiśrodowiskaprzyrod-
niczego(rzeźbaterenuułatwiającaobronność,urodzajne
gleby),jakteżkorzystneuwarunkowaniadorozwojugo-
spodarczegoośrodka(położenieuzbiegutrzechrzekina
pograniczudwóchstrefprodukcyjnych–rolnejnaWy-
żynieLubelskiejileśnejnaobszarzeMałegoMazowsza)
oraznaskrzyżowaniuszlakówdalekosiężnejwymiany
towarowo-pieniężnejłączącychWschódzZachodem,
odMorzaCzarnegonadBałtykidoMałopolski(Dzieje
Lublina1965;DziejeLubelszczyzny1974).Rozwinięcie
połączeńkomunikacyjnychsprzyjałoaktywizacjigo-
spodarczejLublina,któraskutkowałarozwojemprze-
strzennymośrodka,zaśwarunkiśrodowiska,wtym
rzeźbaterenuizmianyklimatu,wpływałynastopień
iintensywnośćzagospodarowywaniaposzczególnych
członówlubelskiegozespołuosadniczego.
WrozwojuprzestrzennymprzedlokacyjnegoLublina
możnawyróżnićdwaetapypokrywającesięzfluktu-
acjamimałegooptimumśredniowiecznego2(Kociuba
2005,2011)–etappierwszy(VI–X/XIwiek),tożsamy
1
Szerzej:Kociuba2007b,2007c,2009a,2009b,2010,2011.
2
Wpracywykorzystanocharakterystykęzmianklimatycz-
nychziempolskichwokresachhistorycznychMaruszczaka
(1991).
21
