Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
psychosomatycznekonsekwencjeuprzedzeń.Zdrugiejjednakstrony–kiedyokazałosię,żetematcieszysięzainteresowaniempubliczności–rasęwpisanowprojekty
niecobardziejprestiżowe,wktórezaangażowanibyliznanireżyserzy(ClarenceBrown),zdobywającewefekcienagrodyAkademiii/lubszerokąwidownię
(Pinky),aprzedewszystkimidącedrogąwyznaczonąprzezKingaVidorawDuszachczarnych.PrzyokazjitegowłaśniefilmuMartinScorsesemówił,żeobdarzeni
wybitnymtalentemreżyserzy,tacyjakVidor,radzilisobiewsystemiehollywoodzkim,„kręcącjedenfilmdlawytwórniijedendlasiebie(itd.)”[29].Duszeczarnychbyły
tym„dlasiebie”,zdobyłyjednakuznanieinstytucjonalne,potwierdzonenominacjądoOscarawkategoriinajlepszyreżyser.Vidor,takżewspółautorscenariusza,
zdecydowałsiętunacoś,czegowkiniegłównegonurtubrakowałoprzezkilkapóźniejszychdekad.Dostrzegłbowiem,żenawetjeślibiałapublicznośćnacodzieńogląda
Afroamerykanówtylkojakokelnerów,boyówhotelowych,służącychirobotników–cowłaśnieznajdowałoodzwierciedlenienaekranachkin–tonieznaczy,żeludzie
ciniemająinnego,wartegopoznaniażycia.WprawdzieDuszeczarnychpokazująiprzestępczość,irozwiązłość,którekatalizująakcję,alenadużyciembyłoby
dopatrywaniesiętujednoznacznegohołdowaniastereotypomrasowym,obraztenniejestteżtakdostosowanydowyobrażeńbiałych,jakwCzarnejCarmeniPorgym
iBess.TakjakpóźniejwChatcewniebie,wielkinaciskpołożonobowiemprzedewszystkimnastarannieoddaneelementyżyciacodziennego,kulturyireligijności
obrazowanejgrupy,cosprawia,żefilmstałsięewenementemwhistoriikinaamerykańskiego,choćoczywiścienadaljesttoobrazzrobionyprzezbiałychtwórcówizich
perspektywy.
Wśródczynnikówumożliwiającychpodkonieclatczterdziestychrealizowaniemrocznychdramatówspołecznych,„pokilkulatachwymuszonego,propagandowego
optymizmu”[30],ThomasShatzwymieniazjednejstronypowojennąatmosferęisilnąpotrzebęodreagowaniatej–wcześniejtłumionej–traumy,zdrugiejnapływ
nowychtalentów,ludzi,którzyprzynieślidoHollywood(częstoznowojorskichscen)postępowepoglądyizainteresowanierealizmem,wzbudzoneteżprzezwojenne
dokumentyikroniki.WśródnichznaleźlisięmiędzyinnymiEliaKazan,RobertRossen,AbrahamPolonsky,NicholasRay,JosephLosey,FredZinnemann.Tojednak
właśnieonibyliniedługopotemwzywaniprzedKomisjęSenackąds.DziałalnościAntyamerykańskiej,aichnazwiskawpisywanonaczarneiszarelisty[31].Efektem
polowanianaczarownicebyłostłumieniespołecznychzainteresowańHollywoodiprzeniesienieakcentunaczystąrozrywkębądź–różnierozumianą–psychologię;
spadłateżprodukcjafilmówklasyB,tradycyjniecieszącychsięwiększymmarginesemwolnościzpowodumniejszychbudżetów,awkonsekwencji–niższejkontroli
producenckiej.Równieżdlategookolicznościpowstawaniafilmów„uwrażliwionych”nakwestiedyskryminacji,zakulisoweiomalżenieuniknioneproblemyorazrecepcja
tychdziełniejednokrotniemówiąwięcejorelacjachrasowychwHollywoodniżsamaichtreść.
Ponieważ,zewzględunatemat,wspomnianedziełaz1949rokubyłyobciążoneryzykiem,staranosięjewpunkciewyjściaminimalizować.Wżadnymnieobsadzono
więckosztownejigłośnejgwizdy,nacostaćbyłobyiTwentiethCenturyFox(Pinky),iMGM(Intruz),awewszystkich„przekazubranybyłwoswojoneramy
narracyjne”[32]ikonwencje(np.melodramatuwPinky,kryminałuwIntruzie).TwentiethCenturyFoxzDarylemZanuckiemnaczele,najbardziejpostępowestudio
tamtychlat,mogłosobiepozwolićnagroźbęzwiązanązpojedynczymi,trudnymiprodukcjamioumiarkowanympotencjalekomercyjnym(takżenp.osadzonewszpitalu
psychiatrycznymKłębowiskożmij[SnakesPit,1948,reż.AnatoleLitvak]),ponieważ„miałodwadzieściaparęinnychfilmówrocznieiBettyGrable”[33].Jednocześnie
Zanuckczerpałdumęzobrazówmającychporuszyćspołecznesumienie,takichjakGronagniewu(GrapesofWrath,1940,reż.JohnFord),Drogatytoniowa(Tobacco
Road,1941,reż.JohnFord),ZdarzeniewOx-Bow(TheOx-BowIncident,1943,reż.WilliamA.Wellman)bądźBumerang(Boomerang,1947,reż.EliaKazan)
[34].Pinkylogiczniewpisywałasięwtentrend[35].
ZdrugiejstronygłównąmotywacjąpowstaniaIntruza(MGMkupiłoprawadoksiążkinadwamiesiąceprzedjejwydaniem,czyli–siłąrzeczy–zanimstałasięona
największymbestselleremFaulkneraoddwudziestulatipublikacjiAzylu)byłaosobistatraumaClarence’aBrowna,zasłużonegohollywoodzkiegoweterana,reżysera
wieluobrazówzGretąGarbo[36].Przekonałonstudiodonabyciapraw,ponieważ–podobniejakFaulknermieszkającnaPołudniu–w1906roku,wwiekuszesnastu
lat,stałsięświadkiembrutalnych,trwającychponadtydzieńzamieszekrasowychwAtlancie.Potymdoświadczeniuprzezwielelatchciałzrealizowaćfilmpodejmujący
tematnapięćmiędzybiałymiaAfroamerykanamiwdawnychstanachniewolniczych,aDoreSchary,szefprodukcjiwMGMznanyzliberalnychpoglądów,podzieliłjego
entuzjazmdlapowieściFaulknera.PewnychwysiłkówwymagałojednakprzekonaniedoprojektusamychmieszkańcówOxfordwstanieMissisipi,rodzinnymmieście
pisarza,gdzierealizowanozdjęcia.Niektórzyznichmielibowiemobiekcjeprzedobcymi„przyjeżdżającymidoichmiasta,bykręcićfilmolinczu”[37].Analogiczne
problemymiaładekadęwcześniejekipaPrzeminęłozwiatrem–nauroczystąpremieręwAtlancieniezaproszonoczarnoskórejczęściobsady.
Pamiętaćwięcnależy,żetenielicznedziełabyływypadkowąmentalnościiczasów,wktórychpowstawały,obowiązującychwówczasdefinicjikonserwatyzmuoraz
postępowości,schematówrządzącychkinemgłównegonurtu,ambicjitwórcówiniejednokrotnieschizofrenicznejpolitykiwielkichwytwórni.Dlategowłaśnienawet
autorzywykazującysięspołecznymuwrażliwieniemsięgalipowspomnianejużtypyczarnoskórychpostaciutrwalonewkinieikulturze,międzyinnymi
problematyzowaneimitologizowane(bądźtylkowykorzystywane)przezliteraturę[38].
DramatTragicznejMulatki/MulatastanowiłwięcośPinkyEliiKazana,LostBoundaries(debiutaktorskiMelaFerrera,potemnajlepiejznanegojakomążAudrey
Hepburn)ipóźniejszych:WyspywsłońcuorazImitacjiżycia(ImitationofLife,1959,reż.DouglasSirk)–choćfabułytychfilmówodbiegałyodnajczęściejpojawiających
sięwzorców(czyliniekonieczniekończyłysięśmierciągłównychbohaterów,aprzynajmniejniewszystkich).Wewszystkichjednakmieszanezwiązki,częstowynikające
zukrywaniaprawdziwejtożsamości,rozpadałysię,aroleczarnychgralibialiaktorzy.Tenfaktparadoksalnie–pozaobrębemświataprzedstawionego–komplikował
kwestięspojrzenia.Lataczterdziesteprzyniosłybowiemwprawdziekoncentracjęnaproblemierasy,możnajednakzarazemzwrócićuwagę,żebyłonukazywanyzpunktu
widzeniabiałych(twórcówibohaterów),tamzaś,gdziefabuławcentrumstawiałaMulatów,niewcielalisięwnichAfroamerykanie(tylkotrochęinaczejbyłowImitacji
życia,gdzietakąrolęgrałaSusanKohner,aktorkapółmeksykańskiegopochodzenia).ZdrugiejjednakstronywłaśniedziękitemuzabiegowitytułowaPinky(Jeanne
Crain)mogłapocałowaćswegonarzeczonego.Wprawdziepocałunekpołączyłdwojebiałychaktorów,jednak–wramachdiegezy–byłytopostaciodmiennerasowo,
costałowjawnejsprzecznościzzapisamiKodeksuHaysa.ZkoleinawetjeśliwIntruzie–kryminalnejopowieściosadzonejnaPołudniu,wktórejczarnoskóryLucas
Beauchamp(JuanoFernandez)zostajeoskarżonyozabiciebiałego–perspektywanależydorozwiązującegozagadkętegomorderstwadorastającegochłopca,Chicka
Mallisona(ClaudeJarmanJr.),napierwszyplanitakwybijasięBeauchamp.Filmjestwięczarazemopowieściąorytualeprzejściawprowadzającymbohaterawwiek
męskiorazojegoustosunkowaniusiędorasistowskiejspołeczności,jakiobrazemnieugiętegowswejdumie,pełnegogodnościi–wzoremprozyFaulknera
–zmitologizowanego,aprzeztodominującegonadświatemprzedstawionymLucasa.JegowpływnaChickazostałteżwzmocnionywporównaniudoksiążki,gdzie
występowaławiększarównowagapomiędzydwoma„przewodnikami”bohatera–jegowujem,GavinemStevensem,iwłaśnieLucasem,„strzegącymsumieniabiałych”
[39].Coszczególnieistotne,zarównowpowieści,jakifilmieśledztwoprowadzonejestprzezdwóchchłopców,białegoiczarnego(Alec–wtejroliElzieEmanuel),oraz
starąkobietę,pannęHabersham(ElizabethPatterson).Odniesieniedotegowyborupostacipojawiasięwtekścieidialogu:„Jeślichcecie,bycokolwiekzostałozałatwione,
niepowierzajcietegomężczyznom.Onisązbytzaaferowanifaktami”.Jednocześnie,cobardziejznaczące,akurattacybohaterowiesądopewnegostopniapostawienipoza
dominującym,patriarchalnymspołeczeństwem,aprzynajmniejznajdująsięniskowjegohierarchiiiciesząmniejszymiprawamizewzględunawiek,rasę,płeći/lub
pozycjęspołeczną(niezamężnakobieta).Ichstatusjestwięcambiwalentny,graniczny[40]–chłopcystanąsiębowiemmężczyznami,pannaHabershamjestzkolei
potomkiniąmożnegoplantatorskiegorodu,lokalnejarystokracji.Wszyscytrojejednocześnienależąinienależądogrupydominującej(Alecrzeczjasnawnajmniejszym
stopniu),wpewnymsensiesąwięcpostaciamianalogicznymidoMulatów,będącychgłównymibohateramiPinkyiLostBoundaries.
PostaćpodobnadopannyHamershampojawiasięteżwPinkyistajesięprzyczynązmianydokonującejsięwtytułowejbohaterceoraz(wramachoptymistycznego
finału)wspołeczności.JesttopannaEm(EthelBarrymore),właścicielkawielkiejposiadłości,którą–zpominięciemwłasnejrodziny–zapisujewspadkuPinky,cobudzi
opórlokalnychmieszkańców.PodobniejakwIntruzie,głównapostaćmusiwięczmierzyćsięzbiałąwiększością,niedarzącąjejszacunkiemiodmawiającąjejpraw.
PierwszaczęśćfilmupoświęconajestwyrzutomsumieniaPinky,którawyrzekłasięswegopochodzeniainaPółnocyudajebiałą,acałośćewidentniezmierza
dodydaktycznegofinałumówiącego,żesobąmożnabyćtylkowśródswoichinienależynaruszaćzwyczajowejhierarchiiras.Jesttootylemylące,żedrugapołowa
wprawdzieprzywracaPinkyAfroamerykanom(bohaterkawracanastałenaPołudnieizrywazaręczynyzbiałymlekarzem),aleodbywasiętowprocesiezwycięskiej
walkizbiałąwiększościąijejniepisanymiprawamiopartyminadyskryminacji.TakżeChick,wyraźniedystansowanyśrodkamifilmowymiodżądnegolinczutłumu
przekonanegoowinieLucasa[41],podczasswegorytuałuprzejściazaczynarozumieć,żedorosłośćidojrzałośćwymagająradykalnegoodrzucenianiektórych
utrwalonychprzeztradycjęprzekonań,wjakichzostałwychowany.
NiewątpliwymukoronowaniemtegotypunarracjiwkiniegłównegonurtustałosięwyprodukowaneprzyudzialeUniversalufilmowearcydziełowczesnychlat
sześćdziesiątych,czyliopartenajedynejpowieściHarperLeeZabićdrozda(ToKillaMockingbird,1962,reż.RobertMulligan)zGregorymPeckiemwroliAtticusa
Fincha–jednejznajważniejszychpostaciwhistoriiamerykańskiejliteraturyifilmu.Tutajtakżemamywprawdziedoczynieniazperspektywąbiałych,Atticusaijego
córeczki,Smyka(MaryBadham),będącejteżnarratorką,conakładanaprzedstawionewydarzeniaauręnostalgii,aleteżnigdywcześniejwHollywoodtragedia
Afroamerykanina–niesłusznieoskarżonegoogwałtnabiałejkobiecieTomaRobinsona(BrockPeters)–ibigoteriabiałychniebyłypokazanetakdramatycznie
iporuszająco.
Namarginesiewartowspomnieć,żekwestierasoweznajdowałyteżodbiciewkinieniezależnym,corazprężniejrozwijającymsięwlatachpięćdziesiątych
isześćdziesiątychdziękiprzegranemuw1948rokuprzezParamountprocesowiopraktykimonopolistyczne,coułatwiłodystrybucjęfilmówpowstałychpozawielkimi
hollywoodzkimiwytwórniami.WśródnajlepszychinajbardziejpamiętnychdokonańtrzebawymienićIntruza(TheIntruder,1962,reż.RogerCorman),Korytarzszoku
(ShockCorridor,1963,reż.SamuelFuller)iNothingButaMan(1964,reż.MichaelRoemer).Ponieważdziełateniemiałyhollywoodzkiegozapleczaifinansowania,ich
